Организация работы по патриотическому воспитанию с детьми дошкольного возраста

На современном этапе, когда происходят значительные изменения в жизни общества, одним из основных направлений работы с подрастающим поколением становится патриотическое воспитание.

Патриотическое воспитание детей - это сложный педагогический процесс, в основе которого лежит развитие нравственных чувств.

Дошкольное детство – благоприятный период для приобщения ребёнка к национальной культуре. Поэтому очень важно начинать воспитывать настоящего патриота своей Родины именно в этом возрасте, когда ребенок начинает интенсивно развиваться в социальном плане. Этот период по своим психологическим особенностям наиболее благоприятен для формирования патриотизма, так как для детей дошкольного возраста характерны высокая восприимчивость, легкая обучаемость, безграничное доверие ко взрослым, стремление подражать им, эмоциональная отзывчивость и интерес ко всему окружающему.

Учреждения дошкольного образования, являясь начальным звеном системы образования, призваны формировать у детей первичные представления об окружающем мире, отношение к действительности, дать возможность им почувствовать себя с самых ранних лет гражданами своего отечества.

Целью патриотического воспитания является сформированность основ патриотизма как нравственного качества личности. Но это качество не возникает у людей само по себе. Это результат длительного целенаправленного воспитательного воздействия на человека, начиная с раннего возраста, который формируется под влиянием образа жизни, воспитательной работы в семье и дошкольном учреждении, в школе, в трудовом коллективе.

Формирование у дошкольников ценностного отношения к малой родине – один из аспектов патриотического воспитания.

Родина начинается с любви к той земле, на которой родился и живешь. Но просто любить родную землю недостаточно, необходимо знать историю, культуру, достопримечательности, заповедные уголки, то чем славится родной город, край, знаменитых земляков. У ребенка должно появиться чувство национальной гордости за свою малую родину. Поэтому нашей главной целью является воспитание гражданина, любящего и знающего свой город, край и все, что с ними связанно. Для достижения этой цели перед педагогами дошкольных учреждений ставится ряд задач:

- воспитание у ребенка любви и привязанности к своей семье, родному дому, земле, где он родился;

- формирование у дошкольников нравственных качеств личности через знакомство с историей и современностью родного города;

- формирование гражданской позиции и патриотических чувств к прошлому, настоящему и будущему родного края, гордости за свою малую родину;

- воспитание любви и уважения к своему народу, его обычаям, традициям;

- формирование основ экологической культуры, гуманного отношения ко всему живому через знакомство с природой родного края.

Успешность развития дошкольников при знакомстве с родным городом станет возможной только при условии их активного взаимодействия с окружающим миром эмоционально - практическим путем, т.е. через игру, труд, обучение, разные виды деятельности, свойственные дошкольному возрасту.

Чувство Родины начинается у ребенка с отношения к семье, к самым близким людям – к матери, отцу, бабушке, дедушке. Это корни, связывающие его с родным домом и ближайшим окружением. И хотя многие впечатления еще не осознаны им глубоко, но, пропущенные через детское восприятие, они играют огромную роль в становлении Родины. Все начинается с восхищения тем, что видит перед собой малыш, чему он изумляется. Формировать знания о семье следует уже в младшем возрасте: воспитывать внимательное отношение к родителям, поощрять умение называть имена членов семьи. Далее расширяя сведения о семье необходимо дать представления о родственных отношениях, затем и о сфере деятельности членов семьи и ее истории.

Постепенно ребенок знакомится с детским садом – учреждением находящимся в городе. Начиная с младшего дошкольного возраста, мы развиваем у детей положительное отношение к детскому саду, его общности с домом. Формируем уважительное отношение к сотрудникам детского сада, а начиная со средней группы знакомим с традициями детского сада, закрепляем представления ребенка о себе, как о части коллектива.

Знакомство с малой родиной начинается с младшей группы. Дети впервые знакомятся с названием своего города. Формируя интерес к малой родине в, дальнейшем следует побуждать к рассказыванию о том, какие впечатления дети получают от пребывания в парке, сквере и других объектах городской инфраструктуры. Формируя представления об улицах города, мы расширяем и углубляем знания детей о малой родине. Начиная со средней группы необходимо уделять внимания самым красивым местам города, его достопримечательностям. В старшем дошкольном возрасте – знакомить с информацией о замечательных людях, прославивших наш край, о культуре и традициях родного края.

Задача педагога - отобрать из массы впечатлений, получаемых ребенком, наиболее доступные ему: природа и мир животных дома (детского сада, родного края); труд людей, традиции, общественные события и т. д. Поэтому, начиная работу по воспитанию любви к родному краю, педагог обязан сам его хорошо знать. Он должен продумать, что целесообразнее показать и рассказать детям, особо выделив наиболее характерное для данной местности или данного края.

Надо показать ребенку, что родной город славен своей историей, традициями, достопримечательностями, памятниками, лучшими людьми.

В процессе работы происходит ознакомление дошкольников с историческим, культурным, национальным, географическим, природно-экологическим своеобразием родного города.

Воспитывая у детей любовь к своему городу, необходимо подвести их к пониманию, что их город - частица Родины, поскольку во всех местах, больших и маленьких, есть много общего:

• повсюду люди трудятся для всех;
• везде соблюдаются традиции: Родина помнит героев, защитивших ее от врагов;
• повсюду живут люди разных национальностей, совместно трудятся и помогают друг другу;
• люди берегут и охраняют природу;
• есть общие профессиональные и общественные праздники и т. д.

Первые представления о родной стране, которые получает ребенок в детском саду, должны включать в себя сведения о природе той местности, того края, где он живет, о разнообразной природе Беларуси, а также элементарные сведения об экономической и социальной структуре страны. Однако не всякие сведения такого характера в одинаковой мере способствуют воспитанию высших нравственных чувств. Поэтому при отборе познавательного материала педагог должен руководствоваться следующими принципами:

Основные принципы работы по нравственно-патриотическому воспитанию:

1. «Позитивный центризм» (отбор наиболее актуальных для ребёнка этого возраста знаний).

2. Непрерывность и преемственность педагогического процесса.

3. Рациональное сочетание разных видов деятельности, адекватный возрасту баланс интеллектуальных, эмоциональных и двигательных нагрузок.

4. Развивающий характер обучения, основанный на детской активности.

5. Принцип маятника (изучая историю своей улицы, дети связывают её с историей своего района, города, и наоборот, знакомясь с другими городами, они возвращаются к истории своего района и улицы).

6. Систематическое изложение материала идёт от близкого и понятного к более сложному.

7. Принцип спирали (когда дети, возвращаясь к тем или иным вопросам, событиям, фактам из года в год, углубляют свои познания).

Патриотическое воспитание дошкольников и прежде всего пробуждение у них любви к родному краю, наиболее успешно осуществляется при комплексном подходе к решению этой проблемы. Патриотическое воспитание включает в себя решение задач не только нравственного, но и трудового, умственного, эстетического, а также физического воспитания.

Комплексный подход к воспитанию у детей любви к своей Родине – это взаимосвязь различных аспектов, средств и методов воспитания.

Работа с детьми

Знакомство дошкольников с родным городом и родной страной – процесс длительный и сложный. Он не может проходить от случая к случаю. Положительного результата можно достичь только систематической работой. Предлагаются различные виды образовательной деятельности, которые условно можно разделить следующим образом:

• образовательная деятельность, имеющая цель дать детям конкретные представления о родном крае на основе непосредственного восприятия (наблюдения, экскурсии, целевые прогулки) или опосредованно (рассказы воспитателя, чтение художественных произведений);
• образовательная деятельность, способствующая углублению и систематизации знаний детей (беседы, дидактические игры);
• образовательная деятельность, во время которой дети используют полученные знания и выражают свое отношение к явлениям общественной жизни (изобразительная деятельность, творческое рассказывание). 

Формы работы с детьми:

• тематические занятия;
• игровая деятельность (сюжетно-ролевая игра, развивающие игры, дидактические игры, настольно-печатные игры, режиссерская игра, подвижные игры);
• проведение праздников (развлечений);
• смотр - конкурсы, выставки детского творчества;
• организация экскурсий;
• беседы о родном городе и Родине;
• трудовая деятельность. 

Методы и приемы работы:

• наблюдения;
• разучивание песен и стихов о Родине, пословиц, поговорок, чтение сказок, прослушивание музыкальных произведений;
• использование иллюстраций, мультимедийных презентаций, детских произведений;
• ознакомление с произведениями народного творчества;
• обогащение и стимулирование детского творчества;
• привлечение детей к посильному общественно-полезному труду;
• воспитание уважения к ветеранам войны и труда.

Развивающая предметно-пространственная среда

Создание развивающей предметно-пространственной среды базируется на принципах, которые положены в основу содержания учебной программы дошкольного образования, так как содержание учебной программы «ориентировано на развитие способностей детей в различных видах деятельности и создание оптимальных условий для стимулирования и поддержки эмоционального, нравственного и интеллектуального развития и саморазвития ребёнка, проявления самостоятельности, инициативности».

Моделирование предметно-пространственной среды должно быть основано на психолого-педагогических, санитарно-гигиенических, физиологических, эстетических данных. При моделировании предметной пространственной среды важно обеспечить интеграцию игрового оборудования этнографического содержания в разные игровые центры группы. Национальная направленность среды поможет детям осознать себя частью белорусского народа.

Составляющие развивающей среды:

• элементы народного декоративно-прикладного искусства в различных игровых уголках;
• макеты;
• схемы, модели;
• развивающие и дидактические игры;
• фотоальбомы;
• наглядно-дидактический материал;
• художественная литература;
• мини-музеи. 

Работа с родителями

Не менее важным условием нравственно-патриотического воспитания детей является тесная взаимосвязь по данному вопросу с родителями.

Приступая к работе с семьей по вопросам ознакомления дошкольников с явлениями общественной жизни и воспитания основ патриотических чувств, воспитатели должны ознакомить родителей с работой детского сада по данному вопросу; раскрыть им значение семьи в развитии высших нравственных чувств дошкольников; установить преемственную связь между семьей и детским садом.

Именно родители на ярких примерах своей жизни, своего труда, отношения государства к детям показывают ребенку, что на него возлагают надежды не только родные, но и все общество, вся страна. Родина начинается с родного дома, улицы, поселка или города. Изучать с детьми места, где живешь, любить бродить по знакомым улицам, знать, чем они славятся, - задача, которая вполне по плечу родителям. Условия детского сада не всегда позволяют обеспечить непосредственное восприятие социальной жизни. И здесь на помощь могут прийти родители.

Патриотическому воспитанию детей в нашей стране уделяется большое внимание. Свою любовь к родным местам, знание того, чем знаменит родной край, страна, какова его природа, каким трудом заняты люди, взрослые передают детям.

Но никакие знания не дадут положительного результата, если воспитатель сам не будет восторгаться своей страной, своим народом, своим городом.

Понятие «среда» предполагает систему, включающую взаимосвязь предметного и личного характера. Через среду воспитанники адаптируются к социальной действительности.

Создание развивающей предметно-пространственной среды базируется на принципах, которые положены в основу содержания учебной программы дошкольного образования, так как содержание учебной программы «ориентировано на развитие способностей детей в различных видах деятельности и создание оптимальных условий для стимулирования и поддержки эмоционального, нравственного и интеллектуального развития и саморазвития ребёнка, проявления самостоятельности, инициативности».

Моделирование развивающей предметно-пространственной среды должно быть основано на психолого-педагогических, санитарно-гигиенических, физиологических, эстетических данных. Национальная направленность среды поможет детям осознать себя частью белорусского народа.

Подход к созданию в группах «национальных», «патриотических», «этнокультурных» и других уголков национальной направленности внесёт хаотичность и беспорядочность в детскую игровую среду. Подбор великого множества альбомов, иллюстраций, фото о прошлом и настоящем нашей Родины, всевозможных объектов декоративно-прикладного искусства, дидактических и настольно-печатных игр (например, серии «Твоя столица»), государственной символики и др., не подчёркивает национального характера предметно-развивающей среды группы. Вышеперечисленный материал обязательно должен иметь место в развивающей предметно-пространственной среде группы, но должен быть рассредоточен по разным уголкам.

Например, настольно-печатные игры о природе Беларуси могут находиться в уголке природы или центре познавательной практической деятельности. Портреты известных людей Беларуси (писатели, космонавты, герои ВОВ и др.) займут почётное место в книжном уголке. Альбомы по декоративно-прикладному искусству, произведения живописи лучше разместить в уголке изобразительного творчества. А сами изделия декоративно-прикладного искусства будут рассредоточены в разных местах группы как элементы дизайна национальной направленности.

Если говорить о предметно-игровой среде как развивающей, то в первую очередь необходимо обеспечить постоянную смену материала в группе в соответствии с темами недели, сезонами, яркими событиями в Республике Беларусь, народными и государственными праздниками.

В средних и старших группах должны иметь место «уголки государственной символики». Их назначение – помочь в формировании системы воспитания уважения и гордости за государственные символы Республики Беларусь.

Уголок государственной символики представлен государственными символами – герб, флаг. Государственная символика должна быть представлена в едином оформлении: в одной или двух одинаковых рамках; герб и флаг – в рамочной окантовке, либо флаг – в настольном варианте. Кроме государственных символов, в уголке государственной символики может размещаться геральдика родного города (флаг, герб). Однако государственная символика по отношению к геральдическому флагу и гербу должна находиться на переднем плане и более почётном месте. Хорошим дополнением уголка государственной символики будет карта Республики Беларусь (в старшей группе) и элементы декора уголка (букет из колосьев пшеницы и васильков, коробочек льна, рушник с национальным узором и др.).

Впервые уголок создаётся в средней группе с участием детей при прохождении темы «Государственные символы Республики Беларусь». Сам уголок размещается на самом почётном месте в группе.

Оснащение предметно-развивающей среды должно соответствовать определенным требованиям:

1. целесообразности размещения “экспонатов”,
2. научности и достоверности представленного материала;
3. возрастной адресности;
4. качеству и эстетической направленности;
5. воспитательной и развивающей направленности.

Разнообразить содержание предметно-развивающей среды разных возрастных групп можно с помощью следующих «экспонатов».

Младший возраст (4-й год жизни):

• генеалогическое дерево (бабушка, дедушка, мама, папа, ребёнок);
• альбомы: “Моя семья”, “Мой город Пинск”, “Наш детский сад”;
• художественная литература с иллюстрациями: стихи о родном городе, потешки, скороговорки, сказки;
• книжки-раскраски: “Моя улица”, “Мой дом”, “Мой детский сад”;
• кукла в белорусском костюме.

Средний возраст (5-й год жизни):

• генеалогическое дерево (бабушка, дедушка, мама, папа, ребёнок, брат, сестра, тётя, дядя);
• альбомы: “Моя семья”, “Мой город Пинск”, “Наш детский сад”, «Моя Беларусь»;
• иллюстрированные книги с произведениями народного искусства, белорусских авторов:
• белорусские игрушки;
• настольно-печатные игры: «Мой город», «Моя улица»;
• образцы белорусской посуды, одежды;
• куклы в белорусских костюмах.

 Старший возраст (6-7-й годы жизни):

• альбомы и наборы открыток: “Наш детский сад”, “Наша семья”, “Наш город” (образование, культура, спорт, медицина, промышленность), “Наша область”, “Беларусь” (города, костюмы, национальная кухня);
• предметы искусства (изделия народных умельцев, декоративно-прикладного искусства, народные игрушки);
• предметы одежды и быта, геральдика Беларуси;
• книги белорусских авторов, иллюстрации к произведениям, портреты белорусских писателей, Красная книга Республики Беларусь;
• флаг, герб Беларуси;
• макет «Мой город», план “Детский сад”;
• презентации о городе Пинске, о городе Бресте, о столице Республики Беларусь, о природе Беларуси, о достопримечательностях республики Беларусь;
• куклы в национальных;
• макет белорусской избы;
• карты Беларуси, города Пинска;
• портреты знаменитых людей Беларуси;
• дидактические игры: «Беларуская лялька», «Беларускія казкі».

Консультация для педагогов

Эффективные формы взаимодействия с семьями воспитанников по нравственно-патриотическому воспитанию дошкольников

В современных условиях проблема патриотического воспитания детей становится одной из самых актуальных. Вместе с тем она обретает новые характеристики и соответственно новые подходы к её решению. Актуальность проблемы заключается в том, что современные дети мало знают о родном городе, стране, особенностях народных традиций, часто равнодушны к близким людям, в том числе к товарищам по группе, редко сострадают чужому горю. Явно недостаточной является работа с родителями по проблеме нравственно-патриотического воспитания в семье.

 Для того чтобы родители стали активными помощниками воспитателей, в нравственно – патриотическом воспитании детей необходимо вовлечь их в жизнь учреждения дошкольного образования. Работа с семьей является сложной задачей, как в организационном, так и в психолого-педагогическом плане. Развитие такого взаимодействия предполагает несколько этапов.

Первый этап – демонстрация родителям положительного образа ребенка, благодаря чему между родителями и воспитателями складываются доброжелательные отношения с установкой на сотрудничество. Значимость данного этапа определяется тем, что зачастую родители фиксируют свое внимание лишь на негативных проявлениях развития и поведения ребенка.

На втором этапе родителям дают практические знания по формированию патриотических чувств у ребенка. При этом используются различные формы и методы. Это могут быть общие родительские собрания, групповые тематические выставки детских работ, конкурсные программы, проекты и т. д.

Третий этап предполагает ознакомление педагога с проблемами семьи в вопросах нравственного воспитания ребенка. Здесь проявляется активность родителей, которые могут не только поделиться семейным опытом воспитания, рассказать об индивидуальных проявлениях ребенка, но и попросить совета у воспитателей по интересующим их проблемам.

Использование разнообразных форм сотрудничества с родителями дает возможность сформировать у них интерес к вопросам патриотического воспитания, вызвать желание расширять и углублять имеющиеся знания.

Взаимодействие педагогов и родителей детей дошкольного возраста осуществляется в основном через:

приобщение родителей к педагогическому процессу;

участие родителей в организации жизни образовательного учреждения;

пребывание родителей на занятиях по нравственно – патриотическому воспитанию;

создание условий для творческой самореализации педагогов, родителей, детей;

информационно-педагогические материалы по данной теме;

выставки детских работ, которые позволяют родителям ближе познакомиться со спецификой учреждения, знакомят его с воспитывающей и развивающей средой;

разнообразные проекты совместной деятельности детей и родителей по нравственно – патриотическому воспитанию;

объединение усилий педагога и родителя в совместной деятельности по формированию патриотических чувств:

проявление понимания, терпимости и такта в воспитании и обучении ребенка;

стремление учитывать интересы ребенка, не игнорируя чувства и эмоции;

уважительные взаимоотношения семьи и учреждения образования.

Формы работы с родителями:

1. Массовые: совместные мероприятия для педагогов, родителей и детей; родительские собрания; конференции и консультации; вечера для родителей; дни открытых дверей; КВН, викторины, праздники, концерты; совместное творчество; выпуск газеты; соревнования.

2. Индивидуальные: беседы, посещения на дому, выполнение индивидуальных поручений.

3. Наглядно-информационные: информационно-просветительская (ознакомление родителей с особенностью учреждения дошкольного образования) информационно-аналитическая (опросы, срезы, анкетирование)

Особую значимость при решении задач патриотического воспитания имеет тесный контакт с семьей воспитанника. Родители оказывают большую помощь, активно участвуют в жизни учреждения дошкольного образования, проявляя выдумку, фантазию, энтузиазм. Практика показывает, что одним из путей вовлечения родителей в совместное решение данной проблемы является проектная деятельность.

Проектная деятельность способствует более тесному взаимодействию взрослых и детей, проявлению у родителей интереса к проблемам учреждения дошкольного образования и становлению родителей, как активных участников жизни детского сада, что позволяет более эффективному воспитанию нравственности у детей старшего дошкольного возраста.

Работа с родителями в рамках практического блока строится по двум направлениям:

1) Просвещение родителей, передача им необходимой информации по тому или иному вопросу (лекции, индивидуальное и подгрупповое консультирование, информационные листы и т. п.).

2) Организация продуктивного общения всех участников образовательного пространства в ходе реализации каждого из тематических проектов.

Какие темы проектов позволят родителям решать задачи социально-нравственного и личностного развития их детей?

Семейный проект предполагает совместную работу родителей и детей при выполнении какой-то задачи, но результаты проделанной работы они могут рассказать в детском саду.

«Семейное древо».

Его можно предложить с целью расширения знаний детей о своём роде, профессиях, роде деятельности и достижениях своих прадедов, воспитания уважения и любви к родным и близким.

«Игрушки моего детства». Родители рассказывают детям о том, в какие игрушки они любили играть в детстве, находят фотографии этих игрушек, вместе с детьми сравнивают их с современными игрушками.

«Герб моей семьи». Дети вместе с родителями придумывают герб своей семьи и его презентуют его в группе. При выборе образов они руководствуются своими семейными ценностями и традициями.

«Что в имени моем». Родители раскрывают тайны имени своего ребенка, очень творчески и с большой любовью оформляют объяснение этого имени на листе бумаге, рассказывают ребенку, почему они дали ребенку такое имя, а дети делятся своими знаниями о своем имени в группе.

«Хранители воспоминаний». Дети вместе с родителями мастерят рамки для фотографий или готовят семейный фотоколлаж и рассказывают о событиях, изображенных на них. У кого-то – это был семейный праздник, у кого-то – незабываемое путешествие, а для кого-то – обычное, но очень значимое для него событие.

Не останавливаться на достигнутом, искать новые пути сотрудничества с родителями, ведь у педагогов и родителей одна цель – воспитывать будущих созидателей жизни. Каков человек – таков мир, который он создает вокруг себя. Хочется верить, что наши дети, когда вырастут, будут любить и оберегать своих родных и близких. Это осуществимо, если педагоги и родители станут союзниками и единомышленниками, заинтересованно будут решать проблемы нравственно – патриотического воспитания детей.

Литература:

1. Гуз А.А. Взаимодействие дошкольного учреждения и семьи: пособие для педагогов учреждений, обеспечивающих получение дошк. образования/ А.А. Гуз. – 2-е изд. - Мозырь: ООО ИД «Белый Ветер», 2008.

2. Титовец Т.Е. Методические рекомендации для педагогических работников учреждений дошкольного образования по использованию информационных материалов для родителей, способствующих развитию личности ребенка в различных видах деятельности.

Развитие интереса к белорусскому языку

путём приобщения детей к национальному фольклору

Речевое развитие детей в Беларуси происходит в ситуации близкородственного русско-белорусского билингвизма. Первым языком, которым овладевают дети дошкольного возраста, выступает русский. При этом приучение детей к белорусскому языку происходит также довольно рано. Дети слышат его по радио, телевидению, в детском саду (отдельные занятия, праздники). У воспитанников создаются «жизненные» представления о русском и белорусском языках, наблюдается постепенное сознательное отличие этих языков.

С учетом ситуации близкородственного двуязычия система дошкольного образования в Беларуси является билингвальной, как по форме (в Республике действуют учреждения дошкольного образования с белорусским и русским языками обучения), так и по содержанию (в соответствии с учебной программой в образовательный процесс учреждения дошкольного образования включены два близкородственных языка).

Одновременное же овладение детьми дошкольного возраста двумя языками (русским и белорусским) расширяет их мировоззрение, способствует развитию поликультурного сознания и увеличивает потенциальные речевые возможности.

Однако наивысший уровень языковой компетентности детей обеспечивает все-таки русский язык. Белорусский, который является языком национальной принадлежности, выступает в основном в качестве языка национальной идентификации.

Учитывая то, что белорусский язык для белорусских детей является родным в основном по критерию идентификации, Н.С. Старжинская утверждает, что его необходимо начинать изучать как можно раньше, с момента посещения ребёнком учреждения дошкольного образования, путем аккультурации, т.е. введения в национально-культурный фон языка.

Основными специальными методами обучения детей белорусском языке выступают: прямой, сопоставительный и комбинированный методы.

Обучение воспитанников белорусскому языку на основе прямого метода организуется путем «погружения» в языковую среду. Естественно, что оно происходит без опоры на русский язык. Данный метод получил название метода иммерсии (тотальный или полный). Однако в практике работы учреждений дошкольного образования с русским языком обучения наиболее приемлемым является метод мягкой иммерсии, предусматривающий постепенное введение белорусского языка в процесс обучения. Также широко используется в практике билингвального обучения частичная иммерсия, которая предполагает организацию процесса обучения средствами двух языков.

Сопоставительный метод обучения детей белорусскому языку предполагает опору на русский. Освоение белорусского языка происходит на основе анализа, сопоставления и обобщения двух языковых систем. При этом обучение детей белорусскому языку при помощи сопоставительного метода основана на модели переноса языковых навыков с русского языка на белорусский.

При комбинированном используются приемы двух первых методов.

На более поздних этапах обучения языкам применяется паритетная модель обучения (равноправие в использовании русского и белорусского языков). Относительно паритетной модели стоит отметить, что равноправие в использовании русского и белорусского языков касается, прежде всего, организации всего образовательного процесса в учреждении дошкольного образования. С целью успешного формирования двуязычия желательно создать в учреждении дошкольного образования специальное коммуникативное окружение, которое предусматривает присутствие двух языков во всех видах детской деятельности и организацию специальных занятий по развитию речи детей на двух языках. Н.С. Старжинская отмечает, что в этом случае наиболее оптимальным путем развития у детей дошкольного возраста белорусской речи является тот, который сочетает с одной стороны развитие «чувства белорусского языка» в результате постепенного «погружения» в соответствующую коммуникативную среду, а с другой - специально организованное обучение, ориентированное на формирование у воспитанников элементарных языковых обобщений.

Общая стратегия обучения детей дошкольного возраста белорусскому языку обозначается «снизу вверх» с помощью «стихийного» и в определенной мере упорядоченного освоения детьми языковых средств и «сверху вниз» на специальных занятиях через овладение методично нормируемыми языковыми средствами.

Успешному овладению речевыми навыками детей на белорусском языке будет способствовать организация специальных занятий на белорусском языке один раз в неделю продолжительностью 20 минут в первой половине дня в средней и старшей группах; проведение ситуаций общения на белорусском языке по подгруппам во второй половине дня продолжительностью 20 минут в тех же группах; отношение к белорусскому языку в пассивной форме с детьми от 3-х до 4-х лет во время слушанья белорусских песен, произведений художественной литературы, фольклора, просмотра мультфильмов; присутствие детей младшего и среднего дошкольного возраста на праздниках, концертах, спектаклях, проводимых детьми старшего дошкольного возраста на белорусском языке; введение в нерегламентированную деятельность белорусских игр, прослушивание записей сказок, стихов на белорусском языке; организация экскурсий в краеведческий музей с целью знакомства с культурой, историей страны; налаживание действенно-ориентированного общения: инсценировки, ролевые игры, игры-драматизации на белорусском языке; организация образовательных ситуаций в различных видах деятельности на белорусском языке.

При обучении белорусскому (как и любому другому) языку слушание (понимание) белорусского текста, белорусской речи всегда будет опережать говорение. Учитывая это, нужно широко знакомить дошкольников с белорусской художественной литературой, в первую очередь фольклором, народными играми. Художественное слово должно идти впереди обобщений. Нет сомнений, что для дошкольного возраста высказанное положение является основополагающим: полноценное речевое развитие без опоры на художественное слово здесь совершенно невозможно.

Постепенное развитие элементарных, "низших " свойств белорусской речи, на наш взгляд, нужно начинать с раннего возраста, когда в основном действует механизм подражания, имитации и только начинает складываться механизм аналогии. Эту работу необходимо проводить и в дальнейшем, расширяя ее на протяжении всего дошкольного детства.

Если педагоги являются носителями языка, это гарантия того, что ребенок успешно овладеет коммуникативными навыками на белорусском языке.

Слово folklore принято переводить как «народная мудрость», а употребляется оно обычно как «народное творчество». Но, вдумываясь в перевод – «народная мудрость», соприкасаешься с глубинным смыслом этого всеобъемлющего понятия, так как мудрость веками рождала мир образов народного искусства, сохраняя прошлое в настоящем для будущего.

Фольклор – это коллективное художественное творчество народа. Поэтическое народное творчество веками вбирало в себя жизненный опыт, коллективную мудрость трудящихся масс и передавало их младшим поколениям, активно пропагандируя высокие нравственные нормы и эстетические идеалы малой родины.

Фольклор – это творчество, для которого не требуется никакого материала, и где средством воплощения художественного замысла является сам человек. Фольклору принято причислять словесные, музыкальные, хореографические и драматические виды народного искусства.

Фольклор имеет ясно выраженную дидактическую направленность. Многое в нем создавалось специально для детей и было продиктовано великой народной заботой о молодежи - своем будущем. Фольклор «обслуживает» ребенка с самого его рождения.

Белорусский фольклор – это душа белорусского искусства, белорусской музыки. Произведение народного фольклора бесценны. В них сама жизнь. Они поучительны чистотой и непосредственностью. Знакомство с музыкальными фольклорными произведениями всегда обогащает и облагораживает. И чем раньше соприкасается с ним ребенок, тем лучше. Народная музыка органично вплеталась в человеческую жизнь с рождения и до смерти. Такой же органичной, естественной и необходимой должна стать музыка для ребёнка сегодня. Ребёнку доступно и понятно народное творчество, а значит и интересно. Детство – период расцвета в жизни человека. Это время, когда ребёнок подобен цветку, который тянется своими лепестками к солнышку. Дети дошкольного возраста очень чутко реагируют на каждое слово, сказанное взрослыми. Потому задача взрослых состоит в том, чтобы привить детям любовь к прекрасному, развить в ребенке такие качества, как доброту, чувство товарищества и благородство.

Детский музыкальный фольклор – это особенная область народного творчества. Она включает целую систему поэтических и музыкально-поэтических жанров фольклора. Детский музыкальный фольклор несёт в себе огромный воспитательный заряд. Вся ценность его заключается в том, что с его помощью мы легко устанавливаем с ребёнком (детьми) эмоциональный контакт, эмоциональное общение.

Первое знакомство ребёнка с музыкальным фольклором начинается с малых фольклорных форм: частушек, потешек, прибауток, считалок, приговорок, скороговорок, песенок – небылиц, которые веками создавались белорусским народом в процессе труда на природе. Они направлены на развитие у детей слуха, речи, так как в них используется особое сочетание звуков. В быту – это пение колыбельных, игр с пестованием.

Народная музыка входит в быт ребёнка с раннего детства. Колыбельная – первая для детей музыкальная и поэтическая информация о малой родине. А так как слышат они песни перед сном, во время засыпания, то память наиболее ценно охватывает и заполняет интонационные обороты, мотивы. Слова, звучащие в песнях. Поэтому пение колыбельных песен ребёнку имеет большое значение в его музыкальном воспитании, в развитии творческого мышления, памяти, становлении уравновешенной психики. В народных колыбельных песнях к ребёнку часто обращаются по имени, и это очень важно для общения с ним.

Основное содержание колыбельных песен – любовь матери к своему ребенку, ее мечты о его счастливом будущем. Они изобилуют поэтическими образами птиц, диких зверей, домашних животных, смешных и страшных, ласковых и сердитых, приходящих к колыбели, окружающих ребенка. В колыбельных песнях матери рассказывают об окружающей действительности малой родины, вслух думают о цели и смысле жизни, выговаривают свои заботы, радости и печали. А вот для того, чтобы вызвать у ребёнка радость, двигательное возбуждение, весёлый лепет, используются пестушки, значит, нянчить, растить, носить на руках. Пестушки поются естественно и просто, сохраняя натуральный тембр голоса, его теплоту.

В младенчестве матери и бабушки убаюкивают детей ласковыми колыбельными песнями, развлекали их пестушками и потешками, играя с их пальчиками, ручками, ножками, подбрасывая их на коленях или на руках. В колыбельной песне мать находит выход своим чувствам, возможность до конца выговориться, высказаться и получить психическую разрядку. Также в песенную лирику входят частушки, прибаутки, скороговорки, считалки. 

Развивая чувства, черты характера, которые незримо связывают ребёнка со своим народом, в работе необходимо использовать народные песни, пляски, хороводы, яркие народные игрушки. Всё это богатство белорусского народного творчества помогает детям усвоить язык своего народа, его нравы и обычаи, его черты характера.

Основываясь на опыте многих педагогов, можно сказать, что знакомство с детским музыкальным фольклором развивает интерес и внимание к окружающему миру, народному слову и народным обычаям, воспитывает художественный вкус, а также многому учит. Развивается речь, формируются нравственные привычки, обогащаются знания о природе. Детский музыкальный фольклор является ценным средством воспитания ребёнка, имеет большое значение в приобщении его к истокам родного, истинного белорусского народного творчества.

Народное музыкальное творчество (фольклор) является отражением жизни и быта белорусского народа, опорой  национального стиля.

Фольклор является бесценным национальным богатством. Это огромный пласт духовной культуры белорусов, который складывался коллективными усилиями многих поколений на протяжении многих столетий. На современном этапе национального возрождения необходимо вернуться к тому, что было достигнуто нашими предками.

 

 

Мы живём в очень сложное, неспокойное время, когда на многое начинаем смотреть по-новому, когда заново открываем, переосмысливаем, переоцениваем. Возродить культуру нашего народа, традиции, которые наши отцы и деды наследовали от предков – трудная и благородная задача.

Сегодня повсеместно возрастает интерес к народному творчеству. Оно и понятно: в нём нужно искать истоки наших характеров, взаимоотношений, исторические корни. Взрослые обращают внимание детей к народным истокам, корням нашим, обрядам, традициям, обычаям, которые долгое время были в забвении. Вспомним известное высказывание М.И. Калинина о народном творчестве: «…самым высоким видом искусства, самым талантливым, самым гениальным является народное искусство, то есть то, что запечатлено народом, что народом сохранено, что народ пронёс через, столетие … в народе не может сохраниться то искусство, которое не представляет ценности».

Приобщение детей к народной культуре является средством формирования у них патриотических чувств и развития духовности. Духовный, творческий патриотизм надо прививать с раннего детства. Интерес и внимание к народному искусству, в том числе и к музыкальному, в последнее время в нашей стране ещё более возрос. Истинно художественной и естественной почвой для музыкального воспитания ребёнка является фольклор того народа, к которому он принадлежит, как среда, в которой искусство органично слито с жизнью и мировоззрением людей. Народное искусство дарит детям встречи с напевными и искренними мелодиями, с подлинным, живым, ярким, образным и ласковым родным языком.

Белорусский фольклор – душа белорусского искусства, белорусской музыки. Произведение народного фольклора бесценны. В них сама жизнь. Они поучительны чистотой и непосредственностью. Знакомство с музыкальными фольклорными произведениями всегда обогащает и облагораживает. И чем раньше соприкасается с ним человек, тем лучше. Народная музыка органично вплеталась в человеческую жизнь с рождения и до смерти. Такой же органичной, естественной и необходимой должна стать музыка для ребёнка сегодня. Ребёнку доступно и понятно народное творчество, а значит и интересно. Детство – период расцвета в жизни человека. Это время, когда ребёнок подобен цветку, который тянется своими лепестками к солнышку. Дети младшего возраста очень чутко реагируют на каждое слово, сказанное взрослыми. Потому наша задача состоит в том, чтобы привить детям любовь к прекрасному, научить их умениям и навыкам игры в коллективе, развить в малышах такие качества, как доброту, чувство товарищества и благородство.

Детский музыкальный фольклор – это особенная область народного творчества. Она включает целую систему поэтических и музыкально-поэтических жанров фольклора. Детский музыкальный фольклор несёт в себе огромный воспитательный заряд. Вся ценность его заключается в том, что с его помощью мы легко устанавливаем с ребёнком (детьми) эмоциональный контакт, эмоциональное общение.

Первое знакомство ребёнка с музыкальным фольклором начинается с малых фольклорных форм: частушек, потешек, прибауток, считалок, приговорок, скороговорок, песенок – небылиц, которые веками создавались народом в процессе труда на природе, в быту – это пение колыбельных, игр с пестованием. Народная музыка входит в быт ребёнка с раннего детства. Первой музыкой, которую слышит малыш, является песня матери – колыбельная. Именно они составляют его самые важные музыкальные впечатления. Как часто мама пела их нам. Интонация полна теплоты и нежности, умиротворения и спокойствия. Существует множество различных колыбельных.

Благодаря фольклору, в частности, народным песням, потешкам, прибауткам, колыбельным песням и т.д., ребёнок легче входит в окружающий мир, через сопереживание лирическим героям полнее ощущает прелесть родной природы, усваивает представления народа о красоте, морали, знакомится с обычаями, обрядами, – словом, вместе с эстетическим наслаждением впитывает то, что называется духовным наследием народа, без чего формирование полноценной личности просто невозможно.

Колыбельная – первая для детей музыкальная и поэтическая информация. Пение колыбельных песен ребёнку имеет большое значение в его музыкальном воспитании, в развитии творческого мышления, памяти, становление уравновешенной психики. В народных колыбельных песнях к ребёнку часто обращаются по имени, и это очень важно для общения с ним.

Дети, напевая, и качая в этот момент куклу, вспоминают и одновременно проживают состояние мамы в момент напевания колыбельной, ведь в ней самое главное – дитя (он сам), колыбельная закладывает в малыше ощущение ценности собственной личности. Ребёнка в этот момент окружает светлый, почти идеальный мир, в котором царят и побеждают любовь, добро, всеобщее согласие. И это добро он старается передать сначала кукле Кате, а затем – всем окружающим. Плавность и мягкость колыбельной песни просто не позволяют быть грубым. Ребёнок, напевая, оперирует такими понятиями, как «свет», «добро», «красота», пропускает смысл через себя, проникается этим добром, светом и чистотой, верой в светлое будущее.

А вот для того, чтобы вызвать у ребёнка радость, двигательное возбуждение используются пестушки. Пестовать - значит, нянчить, растить, носить на руках. Пестушки поются естественно и просто, сохраняя натуральный тембр голоса, его теплоту.

Когда малыш просыпается, его гладят по животу и приговаривают:

Ціха, куры, не крычыце,

Майго Ваню не будзіце,

А мой Ваня будзе спаць,

Будзе вочкі закрываць.

 

Пестушки, колыбельные песни трогают сердце, питают любовь к своей земле и своему народу. Маленьким детям ещё не доступно в полном объёме понятие о Родине, но мы знаем, что именно в раннем детстве зарождается любовь к ней. Для ребёнка Родина – это мама, близкие родные люди, окружающие его. Это дом, где он живёт, двор, где играет, это детский сад с его воспитателями, друзьями. От того, что слышит и видит ребёнок с детства, зависит формирование его сознания и отношения к окружающему. Все эти малые жанры фольклора детьми ясельной группы только воспринимаются, а вот дети старших групп уже пытаются внести в них своё.

Развивая чувства, черты характера, которые незримо связывают ребёнка со своим народом, я в своей работе использую народные песни, пляски, хороводы, яркие народные игрушки. Всё это богатство белорусского народного творчества помогает детям усвоить язык своего народа, его нравы и обычаи, его черты характера.

Детский музыкальный фольклор отражает различные виды музыкальной деятельности ребёнка: слушание – восприятие – пение - народная хореография.

При отборе фольклорных произведений для занятий с детьми дошкольного возраста, следует исходить из того, чтобы они отражали все стороны жизни человека, развития взаимоотношений с окружающей действительностью, общения со старшими.

С народными песнями и мелодиями начинают знакомить уже с первой младшей группы. Это такие песенки, как: «Петушок», «Ладушки», «Зайка», «Солнышко», «Сорока» и т.д. Они для детей в возрасте от года до трёх лет просты по мелодии и понятны по содержанию, отражают окружающий мир ребёнка. По тексту песни очень лаконичны, построены на повторе одной музыкальной фразы, не требуют быстрого темпа, исполняются не торопливо, с хорошей дикцией.

Звукоподражания используются для создания яркого образа и вызывают эмоциональный отклик у ребёнка. Народные мелодии естественны и потому легки для восприятия и запоминания, а возможность собственного исполнения доставляют малышам настоящую радость.

В работе с детьми средней, старшей групп, часто используются другие фольклорные жанры – песенки веснянки, заклички, колядки, игровые песни и т.д. – всё то, что перешло в детский фольклор из взрослого фольклора.

Дети данного возраста уже не просто где-то напевают, а поют обрядовые песни (веснянки, заклички, масленичные, купальские песни песни и т.д.).

Произведения белорусского детского фольклора (музыкального и устного народного творчества), используемые в работе с дошкольниками, просты, образны, мелодичны, поэтому дети их быстро усваивают. Кроме этого, часто используется многообразие народной музыки для разучивания танцевальных движений, инсценировок, хороводов, плясок, игр и т.д.

Народная музыка звучит при выполнении движений на музыкальных занятиях. Разнообразие мелодий обогащает музыкально-ритмические движения детей, позволяет им проявить фантазию, а эмоциональность народных мелодий заряжает позитивной энергией на весь день. Народная плясовая и хороводная музыка имеет простой ритмический рисунок и позволяет импровизировать движения. Народные подвижные хороводные игры формируют у детей ориентацию в пространстве, координацию, внимание, умение контролировать свои действия, подчиняться правилам игры.

Народ – мудрый и добрый учитель, создал множество песен, попевок, приговорок, потешек, дающих нам без назидательных сухих нравоучений в приятной для ребёнка форме обучать его тому или иному навыку. Народные песенки и потешки помогают воспитывать положительное отношение детей к режимным моментам. Знакомство с белорусской народной культурой развивает интерес и внимание к окружающему миру, народному слову и народным обычаям, воспитывает художественный вкус, а также многому учит. Развивается речь, формируются нравственные привычки, обогащаются знания о природе. Детский музыкальный фольклор является ценным средством воспитания ребёнка, имеет большое значение в приобщении его к истокам родного, истинного белорусского народного творчества.

Первая младшая группа

Малые формы   фольклора: загадки, считалки, колыбельные песенки, потешки   и прибаутки, скороговорки, присказки, пословицы и поговорки.

Белорусские народные песенки и потешки: «Сонейка-сонца», «Мышка, мышка, дзе была?», «Го-го-го-го, гусачок», «Верабейчык», «Белабока-сарока», «Трах-бах-тарабах», «Божая кароўка», «Чэ-чэ,чэ-чэ, сарока!», «Люлі-люлі, люляшу», «Ай, люлі-люлі-люлечкі», «Ішла каза»,   «Люлі-люлі-маленькі»,   «Ходзіць певень па капусце»,   «Люляю-люляю», «А ты, коцінька-каток», «Апсік, апсік, каточак», «Кую, кую ножку», «Гушкі, гушкі, гушкі», «Сарока-варона», «Чыкі-чыкі, сарока!», «А ты, каток шэры», «Люлі-люлі- люлечкі», «Люлі-люлі-люлі», «Кукарэку, певунок», «Не хадзі, коцік», «У куце сядзіць мядзведзь», «Ладкі ладком», «Ладу, ладу, ладкі», «Баю-баінку, баю», «А курачка- рабушэчка», «Сядзіць мядзведзь на калодзе», «Бычок», «Іграў я на дудцы», «Сядзіць сыч на капе», «Ідзі, ідзі, дожджыку», «Горкай, горкай, горачкай», «А шэрая козанька...», «Сунічкі», «Ходзіць сон каля вакон...».

Белорусские народные сказки: «Муха-пяюха», «Коцік Петрык і мышка», «Дзедава рукавічка», «Ганарыстая варона».

Русские народные сказки: (в переводе) «Рэпка» (пер. А. Якимовича); «Казляняткі і воўк» (пер. К. Станкевича); «Маша і Мядзведзь» (пер. А. Якимовича).

Вторая младшая группа

Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".

Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца".

Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Алоўкi", "Елка"; А.Дзеружынскi. "Пралеска"; А.Прохараў. "За адвагу"; Я.Колас. "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Жабко. "Залаты праменьчык".

Произведения белорусских писателей. У.Юрэвiч. "Бярозчыны валёнкi"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык".

Средняя группа

Белорусские народные песенки и потешки. "Iграў я на дудцы", "Ой, бычок, мой бысенька", "Кукарэку, певунок", "Вожык", "Ягорачка", "Кую, кую ножку", "Ласачка".

Белорусские народные сказки. "Курачка-Рабка", "Былiнка i верабей", "Зайкава хатка", "Каза-манюка", "Пчала i муха", "Муха-пяюха", "Коцiк, пеўнiк i лiсiца", "Пшанiчны каласок", "Пiлiпка-сынок", "Сынок-з-кулачок", "Каток - Залаты лабок", "Як курачка пеўнiка ратавала".

Произведения белорусских поэтов. Т.Кляшторная. "Ветлiвыя словы", "Шпак", "Дожджык", "Паўцякалi цацкi", "Не сквапная", "Сукенка раскажа"; В.Вiтка. "Пiла"; В.Рабкевiч. "Едзе восень"; С.Сокалаў-Воюш. "Блакiт нябёс", "Возера лясное", "Замак", "Змей", "Алоўкi", "Елка", "Навагодняя песня"; А.Лойка. "Кураняты"; Г.Iванова. "Я будую дом з пяску"; А.Дзеружынскi. "Пралеска", "Бусел i хлопчык"; А.Прохараў. "За адвагу", "Мурашыная святлiца"; I.Муравейка. "Адмарозiў лапкi", "Шалтай-Балтай"; С.Новiк-Пяюн. "Верабейчыкi", "Над калыскай"; В.Лукша. "Вясёлка"; Я.Купала. "Лiстапад"; Я.Журба. "Першыя сняжынкi", "Дзед Мароз", "Восень", "Коцiк", "Вавёрка", "Пчолка"; З.Бядуля. "Мае забавы"; М.Хведаровiч. "Свецiць, як сонца, ад самай калыскi"; Л.Пранчак. "Завiруха"; Э.Агняцвет. "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Маме"; А.Бадак. "Мышка", "Беларусачка", "Зайчаняткi"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Радзiма"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка", "Наш май", "Сунiчкi"; Л.Рашкоўскi. "Я хачу салдатам стаць"; Л.Дайнека. "У вясновым лесе"; А.Грачанiкаў. "Сон"; Я.Колас. "На рэчцы зiмой", "Дзед госць", "Зiма", "Песня аб вясне", "Сонца грэе, прыпякае", "Храбры певень"; У.Дубоўка. "Пра дзеда i ўнука"; В.Жуковiч. "Калядная вячэра"; П.Прыходзька. "Сiненькiя вочы"; М.Танк. "Галiнка i верабей", "Ехаў казачнiк Бай"; А.Русак. "Мой край"; А.Ставер. "Як зроблены цацкi?"; Н.Тулупава. "Сыражуйкi"; Р.Барадулiн. "Ната маму любiць надта", "Ай! Не буду! Не хачу!"; Ю.Свiрка. "Сёння ў нашай мамы свята", "Бабулiны казкi"; Л.Дранько-Майсюк. "Пра добрую мышку i мудрую кошку"; В.Iпатава. "Янка-запытанка"; С.Шушкевiч. "Пайшоў коўзацца каток", "Цяжка жабцы жыць без хаткi", "Нашы сябры"; А.Якiмовiч. "Звяры нашых лясоў"; А.Бялевiч. "У лесе"; Э.Валасевiч. "Сама"; В.Вярба. "Матулiны рукi".

Произведения белорусских писателей. I.Бурсаў. "Страшная казка пра страшнага звера"; В.Хомчанка. "Яблык", "Яшава рукавiчка"; У.Юрэвiч. "Пацалунак асвы", "Бярозчыны валёнкi"; В.Вiтка. "Натальчына сямейка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Сем мастакоў"; Я.Брыль. "Жыў-быў вожык"; Б.Сачанка. "Насцечка"; I.Шуцько. "Смелая ўнучка".

Старшая группа

Белорусские народные песенки и потешки:

«Сіўка-варонка», «Ходзіць коцік па палях», «Ты, каза, каза, лубяныя вочы».

Белорусские народные сказки. "Пра быка i яго сяброў", "Жаронцы", "Лёгкi хлеб", "Не сiлай, а розумам", "Лiсiца-хiтрыца", "Як кот звяроў напалохаў", "Селянiн, мядзведзь i лiсiца", "Верабей i мыш", "Кот Максiм", "Гарошак".

Произведения белорусских поэтов. Э.Агняцвет. "Саўка за сталом", "Зямля з блакiтнымi вачамi", "Хто пачынае дзень?"; М.Багдановiч. "Зiмой"; Д.Бiчэль-Загнетава. "Белая Русь"; Р.Барадулiн. "Загадкi на градках", "Жарт"; А.Вольскi. "Дзецi", "Радзiма"; В.Вярба. "Пралеска"; В.Вiтка. "Жаўна", "Бусел", "Вавёрчына гора"; С.Грахоўскi. "Сонечная сцежка"; А.Грачанiкаў. "Развiтанне"; У.Дубоўка. "Як сiнячок да сонца лётаў"; Н.Игнатенко. "История про Варю и Дубовенка", "Сказка про Тимку и Кузьку"; В.Iпатава. "Як ён завецца?"; А.Мiнкiн. "Агнявiк"; I.Муравейка. "Акраец хлеба"; С.Новiк-Пяюн. "Ночка", "Пурга"; Я.Колас. "Першы гром", "Вясна" (урывак), "Ранiца вясною", "Канец лета", "На лузе", "Адлёт жураўлёў"; Я.Купала. "Хлопчык i лётчык", "Бай"; С.Шушкевiч. "Нашы сябры", "Пракалоў камарык ножку"; М.Хведаровiч. "Дарагое iмя"; М.Танк. "Жук i слiмак", "Хлеб"; П.Панчанка. "Месяцы года"; К.Цвiрка. "Коцiкi"; Н.Галiноўская. "Будзь уважлiвы, пешаход"; В.Жуковiч. "Незаменнае"; Я.Жабко. "Бабулiна крынiчка".

Произведения белорусских писателей. Цётка. "Журавель i чапля"; З.Бядуля. "Скарб"; В.Вiтка. "Страшная казка"; У.Галубок. "Гонар"; В.Хомчанка. "Бiлеты ў цырк"; А.Дудараў. "Сiнявочка"; А.Кобец-Фiлiмонава. "Дзiвосны лядзяш"; К.Калiна. "Зiмовы дуб", "Кампот", "Сакавiк i яго сёстры", "Красавiк", "Лiпень", "Жнiвень", "Верасень", "Кастрычнiк"; М.Гамолка. "Васiлёва бярозка"; У.Ягоўдзiк. "Бусел", "Вожык", "Заяц".

Легенды и сказания: «Возера Нарач», «Чараўніца», «Паданне пра заснаванне Мінска», «Паданне пра заснаванне Бярэсця», «Пра возера Свіцязь», «Пра зязюлю», «Бацька і сыны».

                                                                           

Народныя забаўлянкі

Коцік-коцік-коцік, 
Цёпленькі жывоцік. 
Кіці-кіці-кіці, 
Востранькія кіпці. 

*** 
Тра-та-та, 
Тра-та-та, 
Выйшла кошка за ката, 
За катом ёй добра жыць, 
Бо не трэба тапкі шыць. 
Мякенькія лапкі – 
І не трэба тапкі! 

***

Лес, палянка, 
Горка, ямка, 
А там халодная вадзіца. 
(Малому дзіцятку кудлацяць валасы,

потым гладзяць па лобіку,

водзяць пальцам па носіку,

па роціку, казычуць пад шыйкай

 і кажуць гэтыя словы.) 

***
Мішка, Грышка і Шчыпай 
Ехалі на лодцы. 
Мішка, Грышка патанулі, 
Хто застаўся ў лодцы? 
(Дзіцё адказвае "Шчыпай",

і яго пачынаюць шчыпаць) 

***

Хоп-дзюк, хоп-дзюк, 
А я добры дзяцюк. 
І на конікі канюх, 
І на волікі пастух, 
І на качкі стралец, 
І на дзевак маладзец. 

Я пашыю гусьцы тапкі, 
Бо памерзлі ў гусьцы лапкі. 
О-я-яй, о-я-яй, 
Гуська, тапкі абувай. 

***
Паня сына радзіла, 
На коніка садзіла. 
Канёк вараненькі, 
Панічок маленькі. 
Гуца конік да вады, 
Шаўковыя павады. 
Канёк не напіўся, 
Панічок зваліўся.

*** 
Гоп, гоп, гоп… 
Еду я на коніку. 
Скок, скок, скок… 
Еду я да доміка. 
Гоп, гоп, гоп… 
А ў доміку госці. 
Скок, скок, скок, 
Паны ды ягамосці. 

***
Кую, кую ножку - 
Паедзем у дарожку, 
За чатыры мілі, 
Па масла, па сыры, 
Дарожка крывая, 
Кабылка храмая, 
А ножка малая. 
Кую, кую пятку, 
Я паеду к татку. 
А ў нашага татка 
Ды на гары хатка. 
І садок, і мядок, 
І цыбулькі градка. 
Кую, кую ножку, 
Паеду ў дарожку, 
Дарожка крывая, 
Кабылка сляпая. 
Еду, еду, еду, 
Ніяк не даеду. 
Прыпрагу сароку, 
Паеду далёка, 
У новай кашулі, 
Да свайго дзядулі. 
Дзед дасць піражочак 
І сыра кусочак. 

***
Шла каза рагатая, 
Парола дзіця пузатае, 
Шоў следам ваўчок, 
Шчыпнуў за бачок.

***

Пайшоў каток у лясок, 
прынёс каток паясок. 
Пайшоў каток на ганачак, 
прынёс нам абараначак. 
Пайшоў каток на рыначак, 
прынёс каток разыначак. 
Пайшоў каток на таржок, 
прынёс каток піражок. 
Пайшоў каток на вулку, 
прынёс нам хлеба булку 

*** 
Кую-кую ножку, 
паеду ў дарожку, 
куплю чаравічкі, 
малы, невялічкі, 
кую, кую другую, 
паеду ў даўгую. 
Дарожка –даўгая, 
а ножка – малая. 

*** 
Сарока-варона 
кашу варыла, 
дзетак карміла, 
гэтаму – дала, 
гэтаму – дала, 
гэтаму – дала, 
гэтаму – дала, 
а гэтаму – не дала. 
Ты самы малы, 
вады не насіў, 
дроў не калоў, 
круп не малоў. 
Бяжы да крыніцы, 
прынясі вадзіцы, 
усім нам напіцца – 
тады дам табе кашы. 
Тут пень, тут калода, 
тут мох, тут балота, 
а тутака крыніца – сцюдзёна вадзіца 
пацякла-пацякла-пацякла! 

*** 
Ладу-ладу-ладкі, 
Пабіліся бабкі 
За камок цеста 
Пасярод места, 
За скарыначку 
Сярод рыначку. 
А вы, бабачкі, 
Вы не біцеся, 
Вы купіце піражок, 
Памірыцеся! 

*** 
Ладкі ладком, 
Піражкі з мядком, 
Кашка з алеем, 
Есці не ўмеем.

Заклічкі і прыгаворы

Бусел, бусел калода, 
Што заўтра будзе – 
Дождж ці пагода? 
Калі сонейка – кружыся, 
Калі дожджык, то садзіся. 

*** 
Грыбочкі, грыбочкі, 
Пакажыце лабочкі. 
Я вас не пакіну – 
Забяру ў карзіну. 
Чужыя грыбы пад імхом, 
А мае вярхом, вярхом. 
Чужыя грыбы пад лісточкам, 
А мае грыбочкі пад кусточкам. 
Чужыя грыбы пад лазінку, 
А мае ў карзінку. 

*** 
Слімак, слімак, 
Дастань рожкі, 
Дам грошык на дарожку. 

*** 

Смоўжык, смоўжык, 
Выстаў рожкі – 
Я табе дам 
Два пірожкі. 

*** 
Пацягунушкі, пацягунушкі, 
Папярок талстунушкі, 
А ў ножкі хадунушкі, 
А ў ручкі хватунушкі, 
А ў раток гаварок, 
А ў галоўку разумок. 

*** 
Каб нам ікалку прагнаць, 
Трэба тры разы сказаць: 
«Ехала ікалка 
На рабой кабыле, 
Кабыла ўпала – 
Ікалка прапала».

Падборка скарагаворак

Белы бусел баіў байку беламу зайку. 

***
На двары стары баран грукаў зранку ў барабан, што Рабая курка клюе крупкі, боб ды боб — два бабы, а яшчэ боб — тры бабы. 

***
Гром грыміць, страляе, у дубы цаляе. 

Шэсць мышанят у шалашы шамацяць: "Мама Мышка сушыла шышкі". 

***
Каток нітак клубок закаціў у куток. 

***
Смешкі кошцы, слёзкі мышцы. 

***
Жвавы вожык жыва жуку пашыў кажух. 

***
Паша Машы пашыла папаху, Маша шыла шапку Сашу. Шапку Сашы шыла Даша. 

***
Саша шпарыла шашой, смактала сушку за шчакой. 

***
Твая маці і мая маці пяклі булкі ў адной хаце. 

***

Пекар Пётр пёк пірог. 

*** 

Ехаў Пракоп з Пракопіхаю і малым Пракапяняткам. З'еў Пракапянятка трыццаць тры пірагі з пірагом ды ўсе з тварагом. 

***
У арла пароль “арол”, арол пароль запароў. Рапартаваў арол пра пароль, рапартаваў ды не дарапартаваў, стаў дарапартоўваць ды зарапартаваўся. 

***

Рыбак Рыгор на рацэ рыбачыў, рыбы не бачыў, а бачыў, як лавіў рыбак судака, судзіў судак рыбака: лоўка, рыбак, ловіш, судаку сорам робіш.

***
Скача чапля па балоце, чачотачка ў чароце, а чубаты чачот топча, топча агарод. Я чачота падпільную, чапялою пачастую. 

***
Чалавеча, чалавеча: чаму часам плачаш, а часам скачаш? 

***
Лаўрэн лавіў рыбу, Лара варыла рыбу з лаўровым лістом. 

***
Руды Рыгор гроб грыбы граблямі. 

***
Вадавоз вёз ваду ад вадаправода. 

***
Прытупіў пілу Піліп — пілаваў палена з ліп. Піліп пілаваў, Патап пакапаў — бык патаптаў. 

*** 

Мама з Мілай мылі раму.

Мама Мілу мыла мылам,

Міла мыла не любіла,

Міла мыла ўтапіла,

мама мыла шукала,

мама ў Мілы пытала,

хто пабудзе ў вадзе і нямокры ідзе. 

***
Ткач ткаў на таху, хутка хукаў на руку, ткаў ткач тканіну на хустку Яніне. 

***
Ні чуткі, ні прычуткі, а чатыры чорныя карчы чарнеюць чорнымі чубамі. 

***
Дудар дудару дарма грае. 

***
I тут гу-гу, і там гу-гу, і нічога разабраць не магу.

 Лічылкі

Раз, два, тры, чатыры, 
Пяць, шэсць, сем, восем, 
Выйшла баба з доўгім носам, 
А за бабай сівы дзед, 
Колькі дзеду таму лет? 

***
Раз, два - рукава, 
Тры, чатыры - нос ў чарніле, 
Пяць, шэсць - кашу есць, 
Сем, восем - сена косім, 
Дзевяць, дзесяць 
Мішу просім. 

 

***
Раз, два - кружава, 
Тры, чатыры - пачапілі, 
Пяць, шэсць - кашу есць, 
Сем, восем - сена косім, 
Дзевяць, дзесяць - грошы весіць. 
Грош згубілі, два знайшлі 
У карчму усе пайшлі: 
Чай п'юць, кружкі б'юць, 
На стол грошыкі кладуць. 

***
Раз, два - булдава, 
Тры, чатыры - пачапілі, 
Пяць, шэсць - недзе сесць, 
Сем, восем - сена косім, 
Дзевяць, дзесяць - сена весіць. 

***
Раз, два, тры, чатыры, 
Кошку грамаце вучылі: 
Не чытаць, пе пісаць, 
А за мышкамі скакаць. 

Раз, два, тры, чатыры, 
Мяне грамаце вучылі: 
Не чытаць, не пісаць, 
Толькі ў гюплясы скакаць. 
Я скакала, я скакала, 
Сабе ножку я зламала. 

***
Раз, два, тры, чатыры, 
Мы стаялі на кварціры, 
Чай пілі, кружкі білі, 
Па капейцы заплацілі. 
Адам, Сцяпан, падай стакан! 
Падай лімон - убірайся вон! 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць, 
Выйшаў зайчык пагуляць, 
А за зайцам - шэры воўк, 
Воўк у зайцах знае толк. 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць, 
Выйшаў зайчык пагуляць. 
А за зайчыкам луна, 
Просіць выйсці калдуна. 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць, 
Выйшаў зайчык пагуляць. 
Трох ахотнічкаў напала, 
Майго зайчыка злапала. 
Піф-паф, о-ё-ёй, 
Памірае зайчык мой. 
Прыняслі яго дамой, 
Паглядзелі - ён жывой. 

***

Раз, два, тры, чатыры, 
Пяць, шэсць, сем, восем, 
Мы цябе,стукач, папросім. 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць, 
Выйшаў месяц пагуляць, 
А за месяцам луна 
Аставайся ты адна. 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць, 
Шэсць, сем, восем, дзевяць, дзесяць, 
Выплыў белы месяц, 
А за месяцам луна, 
Хлопчык дзеўчыны слуга. 
- Ты, слуга, падай карэту, 
А я сяду і паеду. 
Ты, слуга, падай лімон, 
А я свісну, а ты - вон! 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць, 
Шэсць, сем, восем, дзевяць, дзесяць, 
Выплывае белы месяц, 
А за месяцам луна, 
Выйшла дзевіца-слуга. 
- Ты, слуга, падай карэту, 
А я сяду і паеду, 
Ты, слуга, падай мятлу, 
А я хату падмяту. 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць, 
Шэсць, сем, восем, дзевяць, дзесяць, 
Цар вялеў мяне павесіць. 
А нядоўга я вісеў: 
Вецер дунуў - я зляцеў. 

Ляцеў лебедзь, 
Лічыў дзесяць, 
Цар хацеў мяне павесіць, 
А царыца не дала 
І павесіла цара. 
Цар вісеў, вісеў, вісеў 
І ў памыйку уляцеў, 
Усю памыйку аблізаў 
І спасіба не сказаў. 

***
Сем семярэй 
І сямёра свіней. 
Свінка і свінчын брат 
І сямёра парасят. 

***
Бег сабачка цераз мост, 
Чатыры лапы, пяты - хвост. 

***
Я сядзеў, чытаў газету, 
Нехта выпусціў ракету. 
Раз, два,тры 
Гэта, верна, будзеш ты. 

***
Сядзіць немец на паліцы, 
Лічыць дзеці на вуліцы: 
- Айн, цвай, драй, Міша, вылятай. 

***
Сядзіць зайчык на прыпечку, 
Лічыць дзеці па-нямецку: 
- Сцяпан, Лявон, 
Выйдзі з хаты вон! 

Первенчыкі, 
Другенчыкі, 
Кругі, 
Другі Вон! 

***
Дружэньчыкі, 
Бярвеньчыкі. 
Я шышаў, 
А ты выйшаў. 
Ехаў мужык па дарозе, 
Зламаў кола на парозе. 
Колькі патрэбна гваздзей, 
Кажы хутчэй! 

***
Ехаў мужык па дарозе, 
Зламалася калясо ў возе. 
Колькі трэба спіц, 
Каб калясо пачыніць? 

***
Едзе брычка, званок звоне, 
Выйшла пані лічыць коні: 
- Раз, два, тры, 
Выйдзі, малы, ты. 

***
Стаяла машына 
Каля канторы, 
Нумар дзевяты 
Выйдзі, пузаты. 

***
Ані-бані, што пад вамі, 
Пад жалезнымі стаўбамі? 
Унчык-бунчык, сам гарбунчык, 
Серабраны крэст. 

Ані-бані, што пад намі, 
Пад жалезнымі стаўпамі? 
Сіта, пліта, квас, 
Адыйдзі, дурак, ад нас. 

***
Ані, Вані, 
Што пад вамі, 
Пад жалезнымі стаўбамі? 
Цып, бразь, 
Выйдзі, князь. 

***
Нітачка, голачка, 
Сіня сцяколачка, 
Рыба карась, 
А ты убірайсь! 

***
Нітачка, іголачка, 
Ці-ці-ці, 
Уляці. 

***
Стакан, лімон, 
Выйдзі вон! 
Стакан вады, 
Выйдзі ты! 

***
Бегла курка па таку, 
Па зялёным табаку, 
Ела сахар і мядок, 
Адчапіся, каралёк. 

***

Хадзіў буська па балоту, 
Ён шукаў сабе работу. 
Шукаў, шукаў, не знайшоў 
І заплакаў дый пайшоў. 

***
Пайшла курка у аптэку, 
Закрычала: "Кукарэку! 
Дайце пудры і духоў 
На падманку петухоў". 

***
Ехала жаба на драбіпе 
І зляцела прама ў свінні. 
- Ой, не ешце мяне, свінні, 
Бо я ваша гаспадыня. 

***
Кацілася яблычка па агароду 
І упала прама ў воду. 
Бульк! 

***
Ішла кошка па раялі, 
Наступіла на педалі 
І запела: -До, рэ, мі, 
Фа,соль,ля,сі, 
Што украла - прынясі. 
- Я украла каўбасу, 
Заўтра рана прынясу. 

***
Ляцела кукушка міма саду, 
Наплявала на расаду 
І крычала: - Ку-ку, мак, 
Прынімай адзін кулак. 

***

Ішла кукушка міма сеці, 
А за ёй пішчалі дзеці. 
Кук-мак, кук-мак, 
Выбірай адзін кулак. 
Ку-ку, ку-ку, 
Прынімай адну руку. 

***
Выйшла курыца з-пад сеці, 
А за ёю - злыя дзеці. 
Кох-кох,

адзін здох. 
***
Шла квактуха міма сеці, 
Сама села на павеці. 
Кох-кох-кох, 
Адзін цыплёнак здох. 

***
Ішла кошка па раялі, 
Наступіла на педалі 
І ад болю закрычала: 
- Мяў! 

***
Выйшаў месяц із тумана, 
Выняў ножык із кармана: 
- Стану рэзаць, стану біць, 
З кім астанешся дружыць?

 

***
Кацілася торба 
З высокага горба. 
А ў той торбе 
Хлеб, пшаніца. 
З кім жадаеш 
Ты дзяліцца? 

Кацілася торба 
З высокага горба, 
У гэтай торбе 
Хлеб і рыс, 
З кім ты хочаш, 
З тым дзялісь. 

***
Цынцы-брынцы, балалайка, 
Цынцы-брынцы, паіграй-ка. 
Цынцы-брынцы, не хачу, 
Цынцы-брынцы, спаць хачу. 
Цынцы-брынцы, хто стучыць? 
Цынцы-брынцы, дзевачка. 
Цынцы-брынцы, як завуць? 
Цынцы-брынцы, Евачка. 

***
Цынцы-брынцы, два кальца 
Выстругалі малайца, 
На святой нядзельцы 
Здзелалі кацельцы, 
Кадельцы упалі, 
На кузню сказалі. 
Кузня божыцца: - Не я, 
Балалаечка мая. 
Балалаечка-гудок, 
Разваліўся мой дамок. 

***
Аты-баты, шлі салдаты, 
Аты-баты, на базар, 
Аты-баты, што купілі? 
Аты-баты, самавар. 
Аты-баты, колькі стоіць? 
Аты-баты,тры рубля. 
Аты-баты, хто выходзіць? 
Аты-баты, гэта я. 

***
Тапор,тапор, 
Сядзі, як вор, 
Піла, піла, 
Ляці,

як страла. 
***
Пятро,Пятро, 
Падай вядро. 
Карове піць 
Табе жмурыць. 

***
Ляцеў воран 
У трубу чорну. 
Дым валіць 
Табе жмурыць. 

***
Жыў-быў цар, 
У цара быў сад, 
У саду быў пруд, 
У пруду быў рак, 
А хто слухае, 
Той дурак. 

***

Эні, бэні, тры капторы, 
Мы спаймалі ў лесе вора, 
Сталі думаць і гадаць, 
Як нам вора пакараць. 
Мы звязалі рукі, ногі 
І пусцілі па дароге. 
Хто ні едзе, хто ні йдзе, 
Па капеечцы кладзе. 
Нам капеечка не нада, 
Зажмурыцца вору нада. 

На стале ляжала міна, 
Па-нямецку гаварыла: 
- Энік, бэнік, шмык, 
Выйдзі, маленькі мужык. 

***
За сцяклянымі дзвярамі 
Стаіць Мішка з пірагамі. 
- Здраствуй, Мішанька, дружок, 
Колькі стоіць піражок? 
- Тры капейкі з палавінай, 
Ухадзі, дурак, з дубінай. 

***
Дзеці, дзеці, дзетвара, 
Уцякайце са двара. 
Хто не захаваецца 
Крычыць "ура!" 

***
Ішла дзевачка па рынку, 
Наступіла на карзінку. 
У той карзіначцы табак, 
Хто закурыць, той дурак. 

***
Ходзіць свіння па двару 
І шукае лебяду, 
А за свіннёй стары дзед, 
Таму дзеду сорак лет. 
Сорак, сорак, пяцьдзесят, 
Выйшаў дзедушка-басяк. 

***
Ішоў баран па бару, 
Ірваў капусту, лебяду. 
Што сарве, то у пучок, 
Выйдзі вон, дурачок. 

Плыла жабка па вадзе, 
Хто-та злапе, 
Той выйдзе. 

***
Бег сабачка-галашыйка, 
У яго борачка на шыйке. 
То не борка - ланцужок, 
Выйдзі, міленькі дружок. 

***
Ішоў баран 
Па крутым гарам, 
Вырваў траўку, 
Палажыў на лаўку. 
Хто яе возьмець, 
Той вон пойдзець. 

***
Бег зай па бару, 
Абіраў лебяду. 
Рваў,клаў у пучок, 
Выбірайся,ваўчок. 

***
Чэрці ў возеры купалісь, 
Чэрці рожкамі штурхалісь, 
Чорт чарцёнка штурхануў 
І чарцёнак патануў. 

***
Дзядзя Коля - велікан, 
Уваліўся у стакан. 
У стакане малако, 
Дзядзя Коля ко-ко-ко. 
***

Ехаў жаўнер із бальніцы, 
Знайшоў белы рукавіцы. 
Думаў, думаў, куды дзеці 
Лепш на ручаньку надзеці. 

***
Рэльсы гнуцца, рэльсы гнуцца, 
Пад мастом паны дзяруцца, 
Адзін маленькі панок 
Удзіраець без парток. 
А назаўтра рыбакі 
Прывязлі яму парткі. 
Ен спасіба не сказаў, 
Толькі дулю паказаў. 

***
Шла Малання з доўгім носам, 
Падышла ка мне з вапросам: 
- Што рабіць мне з гатым носам? 
- Ідзі ў магазін, 
Купі керасін, 
А патом, а патом 
Адсячы тапаром. 

***
Апанас, Апанас! 
Твая жонка у нас 
Увалілась у квас 
Лаві сем год нас! 

 

***
Кінь, кінь, перакінь, 
Давай далей пабяжым, 
Цераз воду і агонь, 
Не дагоніць нас і конь. 

***

Петушок, петушок, 
Залаты грабянёк! 
На саломцы спаў, 
Рана ён устаў, 
Па вадзічку пайшоў, 
Маладзічку знайшоў, 
Маладзічка дабра 
Яму штонікі дала. 
Ён і тыя не знасіў 
І другія папрасіў. 

***
А ты, коцік, не гуляй, 
Начовачкі прыбірай! 
Начовачкі склізкі, 
Вядзёрачкі блізкі. 
Круг абарваўся, 
А ты так астаўся. 

***
Тарана, тарана, 
Купіў бацька барана, 
Да не скобленага, 
Да не доенага. 
Матка даіла, 
Даёнку пабіла. 

***
- Хто не ўмеець гараць, 
Таму хлеба не даць, 
Ні капусты, ні бацвінні 
Хай пасець у полі свінні. 
Яму свінні дакучылі, 
Хутка гараць навучылі. 

***

Кацілась каляска 
Па сінім масту, 
Мост праваліўся, 
Каляска - ў ваду. 
Не жалка каляскі, 
Не жалка маста, 
А жалка царэўны: 
Яна малада. 

***
Агурэчак,агурэчак, 
Ты не йдзі на той канечак: 
Там бабкі жывуць, 
Табе хвосцік адарвуць.

Рагадан, рагадан, 
На чатыры загадан. 
Варварын нос 
На пятнаццаць вёрст. 
Шалдэ-балдэ, 
Бушмак барада, 
Выйдзі вон з гарада. 
Турмас! 

***
Саломіна-яломіна, 
Берасцень-пасвісцень. 
Радзівон, выйдзі вон! 

***
Ходзіць кошка 
Ля вакошка, 
Маніць дзетак 
Каля клетак: 
- Ах вы, дзеткі, 
Многа вас, 
Сіня шапка, 
Прэч ад нас! 

***
Ішоў кот праз сто варот, 
Дайшоў да канца, 
Знайшоў кацяня. 
Мяў! 

***
- Круціцеся, жорны, 
З'едзен хлеб наш чорны: 
Крысін і Марысін, 
Грунін і Анісів, 
З'едзен і Пятроў хлябок. 
Намялі для іх, дзядок. 

***

Курыца-квактуха 
Вадзіла дзяцей 
Каля кляцей. 
Квох - сесці 
На красным месці, 
Яечка знесці. 

***
- Заяц-месяц, 
Дзе ты быў? 
- У лесе. 
- Што рабіў? 
- Лыкі драў. 
- Куды клаў? 
- Пад калоду. 
- Выйдзі вон із карагоду! 

***
Беглі коні пад мастамі 
3 залатымі капытамі. 
Дзінь-бразь, 
Выйдзі, князь! 

***
Сава,соўка, 
Маладая ўдоўка, 
Сядзіць на цавеці, 
Люба паглядзеці: 
Сама шэранькая, 
Дзюбка доўгенькая. 
Дзінь-бразь, 
Выйдзі, князь, 
Не забудзь дзіця. 

***
Эна, бэна, рэсь, 
Кэнтар, мэнтар, жэсь. 
Эна,бэна, раба, 
Кэнтар, мэнтар, жаба. 

Эны-бэны, фіны, лёк, 
Сам Пятровіч бліны пёк. 
Пёк, пёк, не дапёк, 
Схапіў шапку дый уцёк. 

***
Раз, два, тры, чатыры, пяць 
Я іду шукаць. 
Хто перада мной стаіць, 
Той ў агне гарыць. 
Раз, два, тры 
Гэта, верна, будзеш ты. 

***
Анцы-цванцы, 
Трынцы-ярынцы, 
Пятым-ладым, 
Шуктым-буктым, 
Дэвір-дэкс!

ГУЛЬНІ ПА РАЗВІЦЦІ ЗВЯЗНАГА МАЎЛЕННЯ

• Вы пытайце – мы адкажам

Мэта: працягваць фарміраваць уменнезадаваць пытанні і адказваць на іх; развіваць культуру маўлення.

Матэрыял: мячык, званочак.

Змест гульні

Дзеці падзяляюцца на дзе каманды, прыдумваюць ім назвы, напрыклад, «Бульбінкі» і «Каласок». Удзельнікі адной каманды задаюць пытанні (Куды ты хадзіў учора? Што ты любіш есці? Якія гульні любіш? Якую казку ты чытаеш? І да т.п.), члены другой – хутка адказваюць. Мячык дзеці перакідваюць адзін аднаму, задаюць пытанні і адказваюць на іх. Калі хто з дзяцей затрымліваецца з пытаннем або адказам ці паўтарае пытанне, выхавацель звоніць у званочак. Гэта азначае, што гулец павінен вярнуць мячык.

Варыянт: гульня праводзіцца ў коле (без падзелу на каманды). Тады ўсе дзеці павінны быць гатовымі задаваць пытанні і адказваць на іх. Можна выбраць вядучым дзіця, якое дало поўны і дакладны адказ на пытанне. Вядучы будзе задаваць пытанні астатнім дзецям.

Варыянт: гульня праводзіцца ў коле. Выхавальнік задае дзіцяці пытанне, кідаючы мяч, а дзіця ловяць мяч і адказвае на яго. Кожнае дзіця павінна быць гатовым адказваць на пытанне выхавальніка, які стаіць у сярэдзіне кола.

• Адгадай, што мы задумалі

Мэта: развіваць звязнае маўленне, мысленне, увагу, самастойнасць

Змест гульні

Вядучы выходзіць за дзверы. Дзеці загадваюць прадмет. Вярнуўшыся, вядучы выслухоўвае дзяцей і называе, што было загадана. Спачатку дзеці называюць асобныя прыметы прадмета. Калі ж вядучаму цяжка адгадаць, расказваюць пра яго асаблівасці.

• Хто больш убачыць?

Мэта: развіваць звязнае маўленне, увагу, кемлівасць.

Матэрыял: сюжэтны малюнак.

Змест гульні

Перад дзецьмі вывешаны малюнак. Вядучы пытае: «Што вы бачыце?». Дзеці па чарзе адказваюць. Кожны павінен быць уважлівым, слухаць таварыша і працягваць яго расказ, пры гэтым не паўтараць сказанае. Выйграе той, пасля каго ніхто нічога не можа сказаць. Выхавальнік падбірае малюнкіз такімі сюжэтамі, каб дзеці замацоўвалі веды, вызначаныя праграмай на пэўны адрэзак часу.

• Лапатушкі

Мэта: развіваць інтанацыйна правільнае дыялагічнае маўленне.

Змест гульні

Для гульні падбіраюцца скорагаворкі, якія вымаўляюцца з пытальнай і сцвярджальнай інтанацыямі ў форме размовы паміж двума дзецьмі:

– Пайшоў Сёма лавіць сома? – Пайшоў Сёма лавіць сома.

– Соня спіць спакойна дома?  – Соня спіць спакойна дома.

 Выкарыстоўваюцца і скорагаворкі, пабудаваныя на дыялогу:

-         Ці маліну мылі вы? – Мылі, ды не мылілі.

– Ці лілі алей у рэдзьку, ці лілі? – Ты не цілілікай, Федзька, сам налі.

• Знайдзі свайго таварыша

Мэта: развіваць звязнае маўленне, увагу.

Змест гульні

Адзін з дзяцей выходзіць з пакоя, астатнія дагаворваюцца, пра каго будуць расказваць. Дзіця ўваходзіць у пакой і пытаецца: «Ці не бачылі вы майго таварыша?» Па апісанні адзення ён адгадвае імя таго, пра каго расказваюць.

• Паштальён прыносіць пісьмы

Мэта: развіваць звязнае маўленне, увагу.

Матэрыял: паштоўкі, на якіх адлюстраваны розныя поры года.

Змест гульні

Выбіраецца паштальён, які прыходзіць з сумкай і раздае дзецям паштоўкі. Дзеці не паказваюць іх адзін аднаму. Кожны расказвае, што адлюстравана на яго паштоўцы. Астатнія павінны здагадацца, якую пару года апісвае таварыш.

• Прачытай пісьмо

Мэта: развіваць звязнае маўленне, мысленне.

Матэрыял: прадметныя або сюжэтныя малюнкі.

Змест гульні

Кожнаму дзіцяці даецца канверт, у якім знаходзіцца разрэзаны на часткі малюнак. Трэба дастаць «пісьмо», акуратна скласці яго і «прачытаць»: апісаць прадмет або скласці 2-3 сказы па малюнку.

• Адгадай па апісанню?

Мэта: развіваць звязнае маўленне, назіральнасць.

Матэрыял: прадметныя малюнкі: снегавікі, матылькі. Кожны з прадметаў мае аднолькавыя і розныя прыметы з астатнімі прыметамі групы.

Змест гульні

Выхавальнік паказвае малюнкі, напрыклад снегавікоў, і тлумачыць: «Перад вамі снегавікі. На першы погляд яны аднолькавыя. Але калі разгледзець іх уважліва, то можна заўважыць адрозненні. Зараз я буду вам расказваць пра аднаго з снегавікоў, а вы ўважліва слухайце і адкажаце на мае пытанні,а затым здагадаецеся, чый гэта снегавік?»

– Якога колеру вядро у снегавіка?

– Колькі гузікаў у снегавіка?

– Якога колеру нос у снегавіка?

– Што трымае снегавік у руцэ?

– Сумны ці вясёлы снегавік?

ГУЛЬНІ НА ПАШЫРЭННЕ, УДАКЛАДНЕННЕ

І АКТЫВІЗАЦЫЮ СЛОЎНІКА

• Пачастуем ляльку

Мэта: працягваць фарміраваць уменне актыўна распазнаваць новыя словы па тэме: «Посуд».

Матэрыял: прадметы посуду: талеркі, лыжкі, відэльцы, цукарніца і г.д.

Змест гульні

Выхавацель аб’яўляе дзецям, што лялькі Алеся і Оля збіраюцца сустракаць гасцей. Трэба дапамагчы ім расставіць посуд. Віця ставіць талерачкі, Таня раскладвае лыжкі і відэльцы, Дзіма ставіць цукарніцу і г.д. Дзеці па аднаму выконваюць зададзеныя дзеянні, знаходзячы названыя прадметы посуду, напрыклад, у буфеце.

• Чым частуем гасцей?

Мэта: працягваць фарміраваць уменнеузнаўляць словы з нагляднай падказкай па тэме: «Садавіна, агародніна».

Матэрыял: малюнкі з выявай садавіны, агародніны.

Змест гульні

Выхавацель называе некалькі відаў садавіны і агародніны і прапануе  дзецям выбраць адзін адказ. Але трэба, каб дзеці не механічна адказвалі, а матэвавана выбіралі адказ, як у рэальнай жыццёвай сітуацыі. Кожны раз выхавацель паказвае адпаведныя малюнкі.

• Што надзенем ляльцы на прагулку?

 Мэта: працягваць фарміраваць уменненазываць словы па тэмах: «Адзенне» і «Абутак».

Матэрыял: малюнкі з выявай адзення і абутку.

Змест гульні

Выхавацель паказвае некалькі відаў адзення і абутку і прапануе дзецям назваць іх. Затым дзіця выбірае той прадмет адзення ці абутку, які яму больш за ўсё спадабаўся і называе яго.

• Хто што робіць?

 Мэта: актывізаваць і папоўніць слоўнікавы запас дзяцей назвамі прафесій. Працягваць фарміраваць уменне суадносіць дзеянні чалавека з яго прафесіяй.

Матэрыял: карцінкі з выявамі людзей канкрэтнай прафесіі: мастака, повара, урача, швачкі, прадаўца.

Змест гульні

Выхавальнік звяртаецца да дзяцей: «Вы ведаеце, што кожны чалавек у час працы выконвае пэўнае дзеянне. Я буду называць прафесію, а вы мне адкажаце, што робіць чалавек гэтай прафесіі».

– Што робіць повар (мастак, урач, швачка, прадавец)?

Мастак – малюе, повар – варыць, урач – лечыць, швачка – шые, прадавец – прадае.

Для актывізацыі увагі, моўнай дзейнасці можна ўвесці «ўзнагароды».

• Што змянілася?

Мэта: выхоўваць увагу, кемлівасць; развіваць памяць, мову; актывізіраваць слоўнікавы запас.

Матэрыял: выявы герояў казкі «Калабок».

Змест гульні

На фланэлеграфе выхавацель размяшчае выявы герояў казкі. Дзеці называюць іх і запамінаюць парадак іх размяшчэння. Па сігналу выхавацеля: «Ноч» – дзеці заплюшчваюць вочы, «спяць». За гэты час выхавацель мяняе парадак размяшчэння відарысаў. Па сігналу: «Дзень» – дзеці расплюшчваюць вочы, уважліва глядзяць на фланэлеграф і называюць, якія там адбыліся змены.

• Не памыліся

Мэта: актывізіраваць слоўнікавы запас, лагічнае мысленне, увагу, кемлівасць; замацоўваць веды пра дзікіх і свойскіх жывёл.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні

Дзеці стаяць у крузе, а выхавальнік – па сярэдзіне. Выхавальнік называе дзікую ці свойскую жывёліну, кідае мяч. Той, хто мяч злавіў, павінен сказаць, дзе яна жыве: у лесе ці побач з чалавекам, чым харчуецца. 

• Назаві адным словам 

Мэта: працягваць фарміраваць уменненазываць словы, што абазначаюць агульныя паняцці; актывізіраваць слоўнікавы запас; развіваць лагічнае мысленне, кемлівасць.

Матэрыял: карткі з выявамі прадметаў.

Змест гульні

Выхавацель выкладвае карткі з выявамі прадметаў. Дзеці разглядваюць іх, называюць намаляваныя прадметы. Затым выхавацель просіць назваць гэтыя прадметы адным словам. Наступныя заданні могуць быць такімі:

• воўк, ліса, заяц… – дзікія жывёлы;
• сабака, кот, каза… – свойскія жывёлы;
• верабей, сарока, шпак… – птушкі;
• курыца певень гусь… – свойскія птушкі;
• елка, бяроза, рабіна… – дрэвы;
• шалік, шапка, шуба… – адзенне;
• муха, пчала, божая кароўка… – насякомыя;
• шафа, стол, стул… – мэбля;
• рамонак, дзьмухавец… – кветкі.

• Каго не стала?

Мэта: выхаванне увагі, кемлівасці, развіццё памяці, актывізацыя слоўніка.

Матэрыял: выявы герояў казак: «Коцік, пеўнік і лісіца», «Калабок» і «Зайкава хатка».

Змест гульні

На фланэлеграфе выхавацель размяшчае выявы герояў казкі. Дзеці называюць іх і запамінаюць. Па сігналу выхавацеля дзеці заплюшчваюць вочы, а выхавацель убірае з фланэлеграфа якую-небудзь карцінку. Дзеці расплюшчваюць вочы і адгадваюць. Каго не стала з казачных герояў. Гульню можна паўтарыць некалькі разоў, хаваючы кожны раз іншых герояў казкі.

• Хто ўвойдзе, няхай возьме

Мэта: працягваць фарміраваць уменненазываць матэрыял, з якога зроблены прадмет; актывізіраваць слоўнікавы запас; развіваць уважлівасць, кемлівасць.

Матэрыял: прадметы, зроблены з дрэва, пластмасы,гумы.

Змест гульні

Дзецям прануюць адшукаць у пакоі для гульні прадметы, зробленыя з дрэва, пластмасы, гумы.

Яны шукаюць прадмет, называюць яго, паведамляюць, з якога матэрыялу ён зроблены.

• Раскладзі па велічыні

Мэта: актывізіраваць слоўнікавы запас; выпрацоўваць уменне параўноўваць прадметы па велічыні на вока або шляхам накладвання; развіваць увагу.

Матэрыял: фіруркі герояў казкі «Муха-пяюха».

Змест гульні

Дзеці разлядваюць плоскасныя фігуркі герояў казкі, параўноўваюць іх і раскладваюць па велічыні ў радок: хто за каго большы.

Напрыклад: воўк, заяц, вавёрка, жабка, мышка, муха. Затым дзеці расказваюць, чаму яны так размясцілі гарояў казкі.

• Прыдумай слоўца або адкажы: «Які?..»

Мэта: абагачаць слоўнікавы запас прыметнікамі; развіваць кемлівасць, мысленне, мову.

Матэрыял: прадметныя карцінкі.

Змест гульні

Выхавацель паказвае дзецям прадметную карцінку, просіць назваць яе і падабраць словы, якія дапамогуць адказаць на пытанне: «Які гэта прадмет?»

Напрыклад:

– Ліса якая? (Хітрая, рыжая…).

– Мядзведзь які? (Касалапы, вялікі…).

– Заяц які? (Малы, даўгавухі…).

Гульні па фарміраванню граматычнага ладу маўлення 

• Хто што робіць?

Мэта: працягваць фарміраваць уменнеутвараць словы; знаёміць з назвамі і асаблівасцямі прафесій; развіваць уменне адказваць на пытанні.

Матэрыял: карцінкі з выявамі людзей канкрэтнай прафесіі: мастака, повара, урача, швачкі, прадаўца.

Змест гульні

Выхавальнік прапаноўвае разгледзець карцінку, назваць прафесію і занятак яе прадстаўнікоў.

– Што робіць повар (мастак, урач, швачка, прадавец)?

Мастак – малюе, повар – варыць, урач – лечыць, швачка – шые, прадавец – прадае.

Для актывізацыі увагі, моўнай дзейнасці можна ўвесці «ўзнагароды».

• Хто што ўмее рабіць?

Мэта: працягваць фарміраваць уменне называць дзеясловы, якія абазначаюць характэрныя дзеянні жывёл.

Матэрыял: карцінкі з выявамі жывёл: кошка, сабака, лягушка, качка, певень.

Змест гульні

Дзеці сядзяць групамі па 3-4 чалавекі. На сталах карцінкі.

Адзін за адным дзеці паднімаюць карцінку, называюць яе і дзеянні, якія можа выконваць жывая істота.

Лягушка – квакае, прыгае.

Кошка – мяўкае, ловіць мышэй.

Сабака – брэша, грызе косці, вартуе дом, бегае.

Качка – кракае, плавае, ходзіць.

Певень – кукарэкае, б’ецца.

• Хто ў каго?

Мэта: працягваць фарміраваць уменне суадносіць назвы жывёл і іх дзіцянят у адзіночным і множным ліках.

Матэрыял: карцінкі з выявамі жывёл з дзіцянятамі: курыца з куранятамі, кошка з кацянятамі, сабака са шчанятамі, карова з цялём.

Змест гульні

Выхавальнік прапнуе дзецям разгледзець карцінкі і назваць жывёл і іх дзіцянят.

– Якая курыца (кураняты)? (Дзеці апісваюць курыцу і куранят.)

Выхавальнік пачыные, дзеці дагаворваюць:

У курыцы – … (кураня).

У кошкі – … (кацяня).

У сабакі – … (шчаня).

У каровы – … (цяля).

• Хованкі

Мэта:  працягваць фарміраваць уменне правільна выкарыстоўваць прыназоўнікі у, над, за, на, пад, каля.

Матэрыял: фланэлеграф, фігуркі мышкі, вожыка, лісы, сарокі.

Змест гульні

Пасля прапановы пагуляць выхавальнік расказвае і паступова выстаўляе на фланэлеграфе контуры лясных жыхароў:

– Аднойчы ў лесе паспрачаліся воўк з мядзведзем. Ды так разышліся, што напалохалі ўсіх жыхароў лесу. Зверы пахаваліся хто куды. Напалохаўшыся, мышка схавалася ў нару, вожык – за куст, сарока – на дрэве…

– Дзе схавалася сарока? ліса? мышка? Дзе вожык?

Дзеці дапаўняюць свае адказы выстаўленнем фігур персанажаў на фланэлеграфе. Выхавальнік звяртае ўвагу на памылкі ў адказах дзяцей і прапануе самім выправіць іх.

• Куды што пакладзём?

Мэта: працягваць фарміраваць уменнеправільна ўтвараць словы; актывізаваць слоўнікавы запас.

Матэрыял: мяч, карцінкі з выявамі прадуктаў і посуду.

Змест гульні

Выхавальнік. Алеся прыйшла з магазіна і раскладвае прадукты. Давайце дапаможам дзяўчынцы. Хлеб мы пакладзём … (Кідае мяч аднаму з дзяцей, і той дагаворвае: «У хлебніцу».)

– Алеся купіла цукар і пакладзе яго ў … (цукарніцу).

– Алеся купіла масла і пакладзе яго ў … (масленіцу.)

– Алеся купіла цукеркі і пакладзе іх ў … (цукерніцу).

– Алеся купіла сухары і пакладзе іх ў … (сухарніцу.)

– Алеся купіла селядзец і пакладзе яго ў … (селядзечніцу).

– Алеся купіла соль і пакладзе яе ў … (сальніцу.)

У выпадку не правільных адказаў выхавальнік кідае мяч другому дзіцяці.

Выкарыстоўваючы карцінкі, дзеці могуць падбіраць пары прадметаў як індывідуальна, так і ў парах.

• Знайдзі гаспадара

Мэта: працягваць фарміраваць уменне выкарыстоўваць у актыўнай мове прыналежныя прыметнікі (татаў гадзіннік, матуліна сумка, братаў матацыкл, бабуліны акуляры, дзядулеў пінжак); развіваць уменне разважаць.

Матэрыял: сюжэтная карцінка з выявай сям’і, прадметныя карцінкі (гадзіннік, сумка, матацыкл, акуляры, адзенне).

Змест гульні

Дзецям прапануецца разгледзець сюжэтную карцінку «Сям’я» і расказаць пра яе змест. Пасля гутаркі яны вібіраюць з прадметных карцінак тую, якая можа належыць бабулі, матулі, тату, брату, назваць яе: татаў гадзіннік, матуліна сумка, братаў матацыкл, бабуліны акуляры, дзядулеў пінжак.

• Чаго не стала?

Мэта: працягваць фарміраваць уменнеўжываць назоўнікі адзіночнага і множнага ліку ў родным склоне, правільна дапасоўваць прыметнікі да назоўнікаў.

Матэрыял: малюнкі розных прадметаў у адзіночным і множным ліку, прадметы,цацкі.

Змест гульні

Дзеці называюць прадметы, цацкі, малюнкі, які размешчаны на стале ў выхавальніка. Затым ён прапануе дзецям заплюшчыць вочы і апусціць галаву, а сам прымае адзін-два аднародныя прадметы (малюнкі).

– Чаго не стала? (Не стала бярозак (алоўкаў).

– Каго не стала? (Не стала мядзведзяў (дзяўчынак, людзей, куранят).

– Чаго не стала? (Не стала машынкі (мячыка, дудкі).

– Каго не стала? (Не стала дзяўчынкі (хлопчыка).

• Чаго не хапае?

Мэта: працягваць фарміраваць уменне ўжываць назвы адзення ў родным склоне; актывізаваць слоўнікавы запас.

Матэрыял: прадметныя малюнкі адзення.

Змест гульні

Выхавальнік прапнуе сюжэт: «На дварэ зіма, мароз. Дзяўчынка Алеся пачала збірацца на прагулку. Яна падрыхтавала надзець толькі шалік. Чаго ёй не хапае?»

– Алесі не хапае … (паліто).

– Алесі не хапае … (шапкі).

– Алесі не хапае … (калготак).

– Алесі не хапае … (рэйтузаў).

– Алесі не хапае … (світэра).

– Алесі не хапае … (ботаў).

– Алесі не хапае … (рукавічак).

У выпадку няправільных адказаў, выхавальнік папраўляе дзіця і просіць яго паўтарыць правільны адказ.

• Скажы ласкава

Мэта: працягваць фарміраваць уменнеўтвараць словы з памяншальна-ласкальнымі суфіксамі.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні

Выхавацель называе слова, а той, каму ён кіне мяч, скажа ў адказ ласкавае слова.

Слоўны матэрял для гульні:

Спіна – спінка

Жывот – жывоцік

Вочы – вочкі

Шчокі – шчочкі

Рот – роцік (раток)

Зуб – зубок (зубік)

Нос – носік

Лоб – лобік

Вуха – вушка

Рука – ручка

Галава – галоўка

Нага – ножка

• Адкажы хутка

Мэта: працягваць фарміраваць уменне правільна дапасоўваць прыметнікі да назоўнікаў.

Матэрыял: мяч.

Змест гульні

Выхавацель кідае аднаму з дзяцей мяч і называе прыметнік, напрыклад «вялікі». Дзіця павінна хутка назваць назоўнік, напрыклад «стол», і кінуць мяч назад.

Варыянты прыметнікаў і назоўнікаў:

новая (сукенка)

прыгожая (кветка)

салодкая (цукерка)

кіслы (лімон). 

ГУЛЬНІ

ПА ФАРМІРАВАННЮ ГУКАВОЙ КУЛЬТУРЫ МАЎЛЕННЯ

• Будзільнік

Мэта: працягвацьфарміраваць уменне працягла вымаўляць гук [р]; развіваць мышцы языка, уменне дзейнічаць па сігнале выхавальніка; замацоўваць артыкуляцыю гуку [р].

Матэрыял: цацка гадзіннік або малюнак з яго выявай.

Змест гульні

Выхавальнік прапануе адгадаць загадкі:

1. Днём і ноччу я іду,

Ранкам вас не падвяду.

Нават тых, хто моцна спіць,

Здольна хутка разбудзіць.

2. Ног няма, я хаджу,

Рота няма, я скажу,

Калі спаць, калі ўставаць,

Калі работу пачынаць.

Дзеці сядзяць на стульчыках і робяць выгляд, што спяць. Адзін з дзя-цей – «будзільнік». Выхавальнік гаворыць, калі трэба ўсіх разбудзіць, і пачынае марудна, нават напеўна лічыць. Калі прагучыць запланаваны лік, «будзільнік» пачынае вымаўляць: «Р-р-р…»

• Пільшчыкі

Мэта: : працягвацьфарміраваць уменневымаўляць гук [з];  працягвацьфарміраваць уменнепераймаць рухі.

Матэрыял: малюнак з выявай людзей, якія пілуюць бервяно.

Змест гульні

Дзеці становяцца парамі адзін супраць другога, злучаюць правыя рукі і імітуюць рухі людзей, якія пілуюць бервяно. Пры гэтым яны вымаўляюць

гук[з].

Гэту гульню можна выкарыстоўваць для замацавання вымаўлення

гука ж.

• Пчолы і камары

Мэта: : працягвацьфарміраваць уменнедыферэнцыраваць гукі [з]-[ж],  працягвацьфарміраваць уменне працягла іх вымаўляць.

Матэрыял: медальёны з выявай камароў і пчолаў.

Змест гульні

Зараз мы пойдземна прагулку ў лес. Цудоўна там, вось толькі камары перашкаджаюць. Лётаюць вакол цябе і звіняць: з-з-з-з-з-з… Як яны звіняць? (З-з-з-з…)

– Галінкамі адгонім камароў і пойдзем далей. А навокал шмат прыгожых кветак! Пчолы лётаюць, збіраюць мёд і размаўляюць паміж сабой: ж-ж-ж-ж… Як яны размаўляюць? (Ж-ж-ж-ж…)

– А зараз давайце пагуляем, паспрабуем сябе ўявіць камарамі і пчолкамі.

Дзеці дзеляцца на дзве групы: «Камары» і «Пчолы». Па сігнале вядучага вылятаюць «камары»: «З-з-з-з…», потым «пчолы»: «Ж-ж-ж-ж…» Далей дзеці мяняюцца ролямі і гульня працягваецца.

• Ліса

Мэта: працягвацьфарміраваць уменне вымаўляць гук [с]. Развіваць спрытнасць, хуткасць.

Матэрыял: шапачка-маска лісы.

Змест гульні

Дзіця, якое няправільна вымаўляе гук [с], выбіраецца «лісой». Астатнія дзеці – «зайцы». «Ліса» ціхенька крадзецца за «зайцамі», прыгаворваючы:

Я ліса, лісіца, ліска,

Вельмі зайчыкаў люблю

Падбяруся блізка-блізка

І за хвосцік учаплю.

Пры гэтых словах «зайцы» разбягаюцца, а «ліса» ловіцьіх. Той, каго злавілі, становіцца «лісой».

• Сонейка і дожджык

Мэта: працягвацьфарміраваць уменнедыферэнцыраваць гукі [с]–[з]–[ш] у словах і тэксце; развіваць моўны слых, моўнае дыханне.

Матэрыял: контурныя выявы сонейка і хмаркі з кардону.

Змест гульні

Дзеці сядзяць на крэселках і выглядаюць у «акенцы».

Выхавальнік. На небе сонейка, можна ісці гуляць. (Паказвае «сонейка».)

Дзеці выконваюць розныя рухі: падскокі, бег, хадзьба па пакоі (пляцоўцы) са словамі:

Сонейка свеціць (абводзяць рукамі круг).

Птушкі спяваюць(імітуюць палёт птушак.)

З песняю дзеці разам гуляюць.

На сігнал «Дожджык! Хутчэй дамоў!» усе стараюцца заняць совой «домік», прыгаворваючы:

Дожджык, дожджык, ты ўсё ідзеш,

Пагуляць нам не даеш.

Гульня паўтараецца па жаданні дзяцей.

• Мухі ў павуціне

Мэта: працягваць фарміраваць уменне вымаўляць гук [ж]. Выхоўваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі.

Матэрыял: медальёны з выявай мухаў, павуціны.

Змест гульні

Загадка

 Цэлы дзень лятаю,

Усім дакучаю.

А ноч настае,

Тады адпачываю.

(Муха.)

Частка гульцоў стаіць у коле, апусціўшы рукі – гэта «павуціна».Астатнія дзеці  – «мухі». Яны гудуць ж-ж-ж, ж-ж-ж, «залятаючы» ў кола і «вылятаючы» з яго. Па сігналу выхавальніка дзеці, якія стаяць у коле, бяруцца за рукі. «Мухі», што не паспелі выбегчы з круга, пападаюць у «павуціну» і выбываюць з гульні. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль усе «мухі» не будуць злоўлены.

• Прагулка на веласіпедах

 Мэта: працягваць фарміраваць уменнедыферэнцыраваць гукі [с]–[ш].

Матэрыял: малюнак з выявай веласіпеда

Змест гульні

Выхавальнік. Дзеці, вам падабаецца катацца на веласіпедах? Я таксама люблю такія прагулкі. Але перш чым адправіцца ў дарогу, трэба праверыць колы. Так, пярэдняе кола трэба абавязкова падкачаць, паслухайце, як праз маленькую, нават не заўважыш, дзірачку праходзіць паветра:ш-ш-ш…

– З якім гукам выходзіць паветра з шыны? (Ш-ш-ш…)

– Праверце колы на сваіх веласіпедах і давайце іх падкачаем. Насос у нас адзін, таму будзем яго перадаваць па чарзе. Паслухайце, як працуе насос: с-с-с… Як ён працуе? (С-с-с…)

– А як выходзіла паветра з шыны? (Ш-ш-ш…)

– Вось, усё ў парадку, можам адпраўляцца ў лес, на луг… Куды жадаеце паехаць?

Пры вымаўленні гукаў [с], [ш] можна звярнуць увагу на артыкуляцыю.

• Адгадай па гуку

Мэта: працягваць фарміраваць уменне вымаўляць розныя гукі. Выхоўваць слыхавую ўвагу.

Матэрыял: малюнкі цягніка, гадзінніка, барабана, званочка, дудачкі.

Змест гульні

Дзецям раздаюцца малюнкі цягніка, гадзінніка, барабана, званочка, дудачкі. Пры гэтым выхавальнік улічвае, вымаўленне якога гука каму трэба адпрацоўваць. Дзеці па чарзе, не называючы прадмета на малюнку, імітуюць яго гучанне. Так, дзіця, атрымаўшы малюнак гадзінніка, выразна вымаўляе: цік-так, цік-так. Той, хто трымае малюнак званочка, імітуе яго гучанне: дзінь-дзінь-дзінь. У каго аказаўся малюнак цягніка, вымаўляе: чух-чух-чух і г.д. Астатнія дзеці адгадваюць, які прадмет так гучыць.

• Верабейчыкі

Мэта: працягваць фарміраваць уменне вымаўляць гук [ч] у складах; практыкаваць у гукаперайманні, інтанацыйнай выразнасці мовы.

Матэрыял: медальёны з выявай верабейчыкаў.

Змест гульні

Дзеці («верабейчыкі») сядзяць на стулах (у «гняздзечках») з заплюшчанымі вачамі – «спяць».

Выхавальнік. У гняздзечках верабейчыкі жывуць,

Рана-раненька ўстаюць.

Дзеці адкрываюць вочкі і спяваюць:

– Чырык-чык-чык,

Чырык-чык-чык!

Выхавальнік (дагаворвае). Весела спяваюць.

Пасля апошніх слоў дзеці бегаюць па пакоі (пляцоўцы). На словы выхавальніка «У гняздзечкі паляцелі!» дзеці вяртаюцца на сваё месца. 

• Прагны кот

Мэта: працягваць фарміраваць уменне дыферэнцыраваць гукі [ж]–[ш] пры вымаўленні. Развіваць спрытнасць, хуткасць рэакцыі.

Матэрыял: шапачка маска ката.

Змест гульні

З дапамогай лічылкі выбіраецца вядучы – «кот», астатнія дзеці – «мышкі». «Кот» сядае ў куточак і вымўляе: «Я страшэнна прагны кот, усіх мышэй лаўлю – і ў рот!»

«Мышкі» праходзяць міма «ката» і спалохана шэпчуць: «Цішэй, цішэй, кот усё бліжэй, бліжэй». Дзеці двойчы вымаўляюць гэтыя словы.

Пасля апошніх слоў «кот» пачынае лавіць «мышэй». Той хто папаўся, становіцца «катом». Гульня працягваецца.

• Вароны

Мэта: працягваць фарміраваць уменневымаўляць гук [р] у словах, фразах.

Матэрыял: медальёны з выявай вароны, сабакі; елачка.

Змест гульні

Выхавальнік дзеліць дзяцей на дзве групы: «Вароны» і «Сабакі». «Вароны» становяцца ў круг вакол елачкі.

Дзеці («сабакі») сядзяць на стулах (у «будках») з  заплюшчанымі вача-

мі – «спяць».

Выхавальнік. Як пад елачкай зялёнай скачуць, каркаюць вароны.

«Вароны». Кар-кар-кар…

Выхавальнік. Яны з-за коркі паспрачаліся, на ўсю глотку раскрычаліся.

«Вароны». Кар-кар-кар…

Выхавальнік. Вось сабакі прыбягаюць і вароны адлятаюць.

Са стулаў выбягаюць «сабакі», вымаўляюць: «р-р-р…», бягуць за «варонамі», якія «ляцяць» у сваё гняздо.

Гульня працягваецца, пакуль на застанецца 2-3 «вароны».

Затым дзеці мяняюцца ролямі.

• Жабяняткі

Мэта: працягваць фарміраваць уменне вымаўляць гук [к] у спалучэнні з наступным зычным (ква); працягваць фарміраваць уменне выконваць дзеянні па сігнале вядучага.

Матэрыял: медальёны з выявай жабянят.

Змест гульні

На падлозе шнурком вылажаны круг, у крузе – абручы-«купіны». За кожнай «купінай» сядзіцьжабяня. «Купін» менш на адну за колькасць дзяцей.

Выхавацель.          Вось жабяняткі па дарожцы

Скачуць, выцягнуўшы ножкі.

Ква-ква-ква,

Скачуць, выцягнуўшы ножкі. (Жабяняты скачуць вакол «купін» і квакаюць.)

Выхавацель. Вось з вадзіцы на купіну выскачылі жабяняткі ды за мошкамі прыг-скок.

Пасля гэтых слоў «жабяняткі» хаваюцца за «купіны».

Гульня паўтараецца некалькі разоў.

ЗМЕСТ

 ГУЛЬНІ-КАРАГОДЫ

                                     Бярозка

 Задача: практыкаваць у хадзьбе па кругу, узгадняючы рух са словамі песні. Фарміраваць пачуццё калектывізму.

 Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца дзяўчынка-бярозка. Дзеці ходзяць па кругу, паклаўшы хустачкi на плячо, i спяваюць.

    Бярозка белая,

    Макаўка зялёная,

    Летам махнаценькая,

    3імой сучкаваценькая,

    Дзе яна стащь,

    Там i шуміць.

    Дзяўчынка-бярозка, што стаіць у крузе, пад песню забірае ў тых, хто гуляе, хустачкі, паднімае ix над галавой, і, калі заспяваюць:

           Бярозка зялёненькая,

           Вясной вясёленькая,

           Сярод поля стаіць,

           Лicточкамі шуміць,

           Грыміць, гудзщь,

           Залатым вяночкам звініць,—

бярозка iмiтye шум лістоў, рух галінак,— яна шамаціць сукенкай, махае над галавой хустачкамі. Пад прыгаворку: «А восенню кapaнi у бярозкі засынаюць, лісточкі ападаюць!»— дзяучынка-бярозка абыходзіць карагод i кожнаму на плячо кладзе яго хустачку.

Правілы гульні: хустачкі у тых, хто гуляе, павінны ляжаць свабодна, каб дзяўчынка-бярозка змагла легка ix узяць.

Лянок

Задача: практыкаваць ва уменні ўзгадняць pyxica словамi пecнi. Выхоўваць пачуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.

Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто прымае удзел у гульні, выбіраецца «бабуля». Астатнія становяцца ў круг. Яны пытаюцца:

—  Што ты, бабуля, нам прасці дасі? Бабуля выходзіць у цэнтр круга i адказвае:

—  Старым бабулькам воўны пасмачку, А прыгожым маладзічкам белы лянок!

   Пасля гэтага дзеці разам з бабуляй пачынаюць спяваць, паказваючы pyxaмi дзеянні, пра якія гаворыцца ў пecнi:

   А мы сеялі,  сеялі лянок,

   Белы, слаўны кужалёк!

   Урадзіся,  наш лянок!

   Урадзіся, кужалёк.

        Мы лянок ipвaлi, ж а л i,

        Абразалі, у полі слалі,

        У снапочкі 3бipалi.

        Урадзіся лянок

        Белы, слаўны кужалёк.

Правілы гульні: дзеці павінны дакладна выконваць дзеянні, якія паказвае «бабуля».

Пляцень

      Задача: удасканальваць навыкі хадзьбы i бегу у калоне, мяняючы тэмп i напрамак. Развіваць пачуццё сяброўства.

Aпicaннe гульні: дзеці становяцца адзін за адным у рад. На увесь рад расцягваецца вяроўка, якую кожны трымае ў руцэ. Усе ідуць адзін за адным i спяваюць:

         Кругом  бярозанькіідзём,

         Каля яе ўсе плятнём.

         Плець-плець  пляцёна

         Кругом ствала абвядзёна.

                                  Уецца пляцень, пляцецца

                                  У поле, у лес валачэцца.

                                   Расплятайся, пляцень, распляціся,

                                   Залаты вузельчык развяжыся.

Вядучы заблытвае карагод, пакуль не "запляце” пляцень. Расплятаюць пляцень пад прыгаворку:

            Сто дашкалят

            Усе у адзін рад,

             Разам звязаны стаяць.

             Пляцень, расплятайся,

             На. бярозаньку завівайся.

       Вядучы бягом вядзе за сабой дзяцей, пры гэтым ён пятляе, робіць крутыя павароты, i той, хто не устаіць на нагах i ўпадзе, выбывае з гульні. 

Правілы гульні: на працягу ўсёй гульні дзеці павінны моцна трымацца за вяроўку. Калі хто-небудзь з дзяцей паваліўся, усе ўдзельнікі гульні спыняюцца.

Грушка

         Задача: удасканальваць навыкі бегу з выкрутамі, уменне хутка арыентавацца ў навакольным.

Aпicaннe гульні: дзеці ўтвараюць круг, у сярэдзіне якога знаходзіцца дзяучынка ціхлопчык. Гэта i ёсць «груш­ка». Дзеці ідуць у карагодзе вакол гpyшкii спяваюць:

            Мы пасадзім грушку

            Усе, усе,

            Няхай наша грушка

             Расце, расце.

                         Вырасці ты, грушка,

                         Вось такой вышыні,

                         Распусціся, грушка,

                         Вось такой шырыні.

           Расці, расці, грушка,

           Ды у добры час.

           Патанцуй,- Марылька,

           Паскачы для нас.

                          А ужо наша грушка

                          Распусцілася,

                          А наша Марылька

                          Зажурылася.

           А мы тую грушку

           Весяліць будзем.

           I з нашай Марылькай

           Скакаць будзем.

На словы «I з нашай Марылькай скакаць будзем» дзеці падыходзяць да грушкі i выконваюць разам з ей танцавальныя pyxi.

Правілы гульні: дзеці павінны выконваць танцавальныя pyxi, узгадняючы ixca словамі песні.

Вузельчык

Задача: развіваць узгодненасць рухаў. Выхоўваць па­чуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.

Апісанне гульні: два ўдзeльнiкi гульні трымаюць у ру­ках паясы, утвараючы вароты ў выглядзе вялiкaгa іголкавага вушка. Астатнія ўдзельнікі становяцца ў рад, бяруцца за pyкii, рухаючыся ўздоуж пляцоўкі, спяваюць:

               Іголка — шнырала,

               Увесь свет прыбрала,

               Прыбрала, абшыла,

                Сама голая хадзіла.

                            Тонкая ды долгая,

                            Аднавухая ды вострая.

                            А я тычу — натычу:

                            Носік стальны

                            Хвосцік ільняны!

   Дзеці праходзяць у вароты, iмiтyючынiткy, якую. зацягваюць у iгoлкy. Апошні ў радзе «зацягвае вузельчык»— паясамі скручвае дзяцей, якія ўтвараюць вароты, i вядзе ix за сабой, прыгаворваючы:

                Хивсцік ніцяны

                Цягну зa сабой.

                Праз палаьнo ён праходзщь,

                Канецсабенаходзіць...

Правілы гульніi: дзеці, якія утвараюць вароты, павінныстаяць адзш адзін каля аднаго на адлегласці нацягнутага паміжiмi пояса (1 м); aпoшнiў радзеігрок  якізацягнуў вузельчык, не павінен хутка рухацца, каб не паваліць«зацягнутых» паясамі дзяцей.

А мы проса сеялі

   Задача: удасканальваць навыкі перамяшчэння шарэнгай: выхоўваць пачуццё калектывізму, сяброўскія адносіны дзяцей паміж сабой.

Апісанне гульні: дзеці, узяушыся за pyкi, стаяць дзвюма шарэнгамі, тварам адзін да аднаго. У адной шарэнзе хлопчыкі, у другой —дзяучынкі.

Хлопчыкі шарэнгай падыходзяць да дзяўчынак i спяваюць:

—  А мы проса сеялі, сеялі!  (ідуць на сваё месца.)

    Дзяучынкі паўтараюць  гэтыя  ж  pyxi  i   таксама  спяваюць:

—  А мы проса вытапчам, вытапчам, вытапчам!

—  Ды чым жа вам вытаптаць, вытаптаць, вытаптаць? (Ідуць i спяваюць хлопчыкі.)

—  А мы коней выпусцім, выпусцім, выпусцім! (Ідуць i спяваюць дзяўчынкі.)

—  А мы коней пераймём, пераймём, пераймём!  (Ідуць i спяваюць хлопчыкі.)

—  Ды чым  жа вам   пераняць,   пераняць,   пераняць? (Ідуць i спяваюць дзяучынкі.)

—  А  шаўковым   повадам,   повадам,   повадам!    (Ідуць хлопчыкі.)

—  А мы коней выкупім, выкупім, выкупім! (Ідуць дзяўчынкі.)

—  Ды чым   жа вам   выкупіць,   выкупіць,   выкупіць? (Ідуць хлопчыкі.)

—  А мы дадзім сто   рублёў,  сто  рублёў,   сто  рублёў! (Ідуць дзяўчынкі)

—  Не  трэба нам тысячы, тысячы, тысячы. (Ідуць хлопчыкі.)

—  А мы дадзім дзеўчыну, дзеўчыну, дзеўчыну.  (Ідуць дзяучынкі. Усе вяртаюцца назад. Адна   дзяўчынка   застаецца.)

—  Вось гэта трэба нам, трэба нам, трэба намі (Хлопчыкі падыходзяць да дзяучынкіi становяцца кругам вакол яе.) Дзяўчынка танцуе, а хлопчыкі пляскаюць у далоні.

Правілы гульні: дзеці павінны рухацца роўнай шарэн­гай; у той час, калі ідуць i спяваюць хлопчыкі, дзяўчынкі стаяць на месцы, i наадварот.

Агароднік

   Задача: удасканальваць навыкі хадзьбы па кругу, бег, змяняючы тэмп i напрамак. Развіваць увагу.

Aпicaннe гульні: кожны з дзяцей называе сябе якой-небудзь гароднінай: рэпай, рэдзькай, цыбуляй, морквай, радыскай i г. д. i становіцца у круг. Адзін з дзяцей выбіраецца агароднікам. Ен выходзіць на сярэдзіну круга і стукае палкай аб зямлю. У яго пытаюцца:

—  Хто там?

—  Агароднік! .

—  За чым прыйшоў?

—  За рэпай!

Пасля такога адказу ўсе вядуць карагод i спяваюць:

                  Зверху рэпа зялёная,

                  У сярэдзіне тоўстая,

                  К канцу вострая.

          Хавае хвост пад сябе.

          Хтода яе нi падыдзе,

         Усялякі за вixop возьме.

   Агароднік павінен адгадаць, хто з дзяцей назваў сябе рэпай. Калі ён адгадае правільна, рэпа ўцякае, інакш агароднік зловіць яе i павядзе ў свой агарод.

Правілы гульні: агароднік не павінен ведаць, якое дзіця названа рэпай, адгадваць дзіця-рэпу ён можа тры разы, калі не адгадае, агародніка мяняюць.

Макі-макавачкі

Задача: пазнаёміць дзяцей з pyxaмi, якія паказваюць працоўную дзейнасць людзей; выхоўваць працавітасць.

Aпicaннe гульні: дзеці становяцца ў круг, па лічылцы выбіраюць гаспадара, які заходзіць у сярэдзіну круга.

     Карагод спявае песню:

             Ой на гары мак, мак

              На даліне так, так.

              Макі-макі, маковачкі!

              Залатыя галовачкі!

Праспявалі гэту песню, спыніліся I пытаюцца ў гаспадара:

 - Ці паспеў мак?

Гаспадар робіць выгляд, што арэ зямлю, i адказвае:

 — Не паспеў. Толькі зямлю пад мак узорваю.

 -   Карагод зноу ідзе з песняй:

               Ой на гары мак, мак

               На даліне так, так.

               Макі-маковачкі, маковачкі,

               Залатыя галовачкі!

Праспявалі, спыніліся i пытаюцца:

—  Цi паспеў мак?

Гаспадар робіць выгляд, што сее мак, i адказвае:

—  Толькі сею!

Абышоў яго карагод з песням i пытаецца зноў:

—  Hiўзышоў мак?

Гаспадар адказвае:

  - Толькі што ўзышоў — вось такі!—i паказвае рукой, які вырас мак над зямлёй.

Наступны раз у яго запытваюць:

—  Цi зацвіў мак? Гаспадар адказвае:

—  Зацвіў,— i, растапырыўшы пальцы, iмiтyeiмi кветку маку.

Потым карагод пытаецца:

—  Цi адцвіў мак?

    Гаспадар паказвае рукамі, як ападаюць пялёстачкі ма­ку, i адказвае:

 -  Адцвіў!

Пасля пecнi — новае пытанне:

— Цi паспеў мак?

Калі гаспадар скажа: «Паспеў», усе зноў спяваюць песню:

           Ой на гары мак, мак

           На даліне так, так.

           Макі-макі, маковачкі,

           Залатыя галовачкі!

           Будзем трэсці мак!

           Будзем трэсці так!

Карагод пры гэтых словах падыходзщь да гаспадара, а той iмкнецца выбегчы з круга iўцячы ад дзяцей. Дзеці яго ловяць.

Правілы гульні:дзіця-гаспадар павінна выбегчы з круга iўцячы ад дзяцей; калі гэта яму не ўдаецца зрабіць, яно выконвае заданні, якія яму называюць дзеці (паскакаць на  адной пазе, прысесці на ей тры разы)

Сонца i месяц

Задача: развіваць каардынацыю i ўзгодненасць рухаў, выхоўваць cябpoўcкiя адносіны дзяцей паміж сабой.

Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, дзеці выбіраюць двух важакоў, якія будуць варотамі. Выбраныя павінны адысці ўбок i ціхенька, каб іншыя ix нe пачулі, згаварыцца, хто будзе сонцам, а хто месяцам. Пасля гэтага сонца i ме­сяц вяртаюцца на ранейшае месца. Да ix прыходу ўсе ўдзельнікі гульні павінны выстраіцца цугам: першы бярэцца рукамі ў бакі, астатнія кладуць pyкi на плечы iгpaкy, які стаіць спераду яго.

Сонца i месяц бяруцца за рукі i высока паднімаюць ix: атрымліваюцца «жывыя вароты». Дзеці адзін за адным ідуць да варотаўi з песняй праходзяць праз ix:

        Горкай, горкай, горачкай

        Ішоў малы Ягорачка,

        Ваўкоў не баяўся,

         Страхаў не пужаўся.

                         Горкай, горкай, горачкай

                         Ішоў наш Ягорачка.

                         Ішоу ён лугам,

                         Вёў дзяцей кругам.

Сонца i месяц прапускаюць ycix дзяцей, а ў апошняга ціхенька пытаюцца:

—  Да каго хочаш, да сонца ці да месяца? Дзіця ціха адказвае, да каго яно жадае пайсці. I тады сонца ці месяц скажа:

—  Ідзі да мяне,— iaпoшнiў чарзе стане з боку ад таго, каго ён выбрау. Так дзеці праходзяць з песняй праз ва­роты многа разоў. 3 кожным разам чарга робіцца ўсё меншай, а ў сонца i месяца вырастаюць «хвасты»— у аднаго карацейшы, у другога даўжэйшы. Iгpaкi стаяць каля сон­ца i месяца або ў рад, або цугам—адзін за адным. Нарэшце ад доўгай чapгi застаецца адзінiгpoк. Сонца i месяц спыняюць яго i пытаюцца, да каго ён хоча ісці. Гэты апошніiгpoк таксама ідзе або да сонца, або да месяца.

Пасля гэтага пачынаюць падлічваць: да каго перайшло больш ігракоў — да сонца ці да месяца.

Калі ў сонца больш дзяцей, яны ўсе, разам з сонцам, гавораць:

—  Сонца грэе, да яго ўсе ідуць, а месяц халодны, да яго iсцi не хочуць.

А калі ў месяца больш дзяцей, то яны гавораць:

—  Сонца пячэ i паліць, да яго не хочуць icці. Месяц-ясны, ноччу свеціць, да яго ўсе ідуць!

Пасля гэтага дзеці-сонцы утвараюць вялікікруг i загадваюць заданні дзецям-месяцам, i наадварот.

Правілы гульні: праходзячы празвароты, дзецідзеляцца на дзве каманды; у канцы гульніўсеянытанцуюць разам.                                                                                 

Курнаціна

Задача: развіваць спрыт і дакладнасць рухаў, узгодненасць дзеянняў, увагу.

Aпicaнне гульні: усе, хто гуляе, становяцца ў рад адзін за адным. Той, хто стаіць спераду, лічыцца важаком. Дзеці дробным крокам рухаюцца ўперад i спяваюць:

             Вышай, ніжай, Курнаціна,

             Набокшапка-вушаціна.

Важак аддае загад: «Шапку набок!»— i ссоувае сваю шапку набок. Дзеці, гледзячы на важака, ссоўваюць свае шапкі набок, а дзяучынкі хусткі. Хто не выканае загад, цівыканае яго не дакладна, плацяць фант важаку. Пасля гэ­тага дзеці рухаюцца далей, а  важак аддае новы загад: «Легчы на бок!» «Падняць pyкi угору!». У канцы гульні дзецівыкупліваюць фанты (спяваюць, танцуюць, выконваюць разнастайныя pyxi). 

Правілы гульні: Курнаціна павінен загадваць заданні, якія патрабуюць ад дзяцей спрыту, хуткасці, каардынацыі рухаў.

Маўчанка

Задача: развіваць уменне валодаць сабой, выхоўваць вытрымку.

Апісанне гульні: дзеці прыгаворваюць:

                   Пярвенчыкі, чарвенчыкі,

                   Зазвінелі бубенчыкі

                   Па свежай расе,

                   Па чужой паласе,

                   Там, кубкі, арэшкі,

                   Цукеркі, мядок,

                    — Маучок!

На апошняе слова «Маўчок!» усе павінны замаўчаць. Калі хто-небудзь не вытрымае, засмяецца ці вымавіць хоць слова, ён плаціць «штраф». Напрыклад, яму загадаюць праскакаць на адной назе да адзначанага месца, некалькі разоў прысесці, праспяваць, загадаць yciм загадку.

Правілы гульні: дзеці павінны маўчаць да таго часу, пакуль хто-небудзь не парушыць правілы, але не больш адной мінуты.

Адгадай, чый галасок

Задача: развіваць увагу на слых, памяць.

Aпicaннe гульні: дзеці ўтвараюць круг. Адзін з iгpaкoў становіцца пасярэдзше яго i закрывае вочы. Дзеці гавораць:

                   Сталі у круг, i — раз! два! тры!

                   Павярнуліся, сябры!

На апошнія словы ўсе паварочваюцца вакол сябе i спя­ваюць:

                     А як скажам — скок, скок, скок...

Словы «скок, скок, скок»— спявае ці гаворыць той, каму загадзя прапанаваў выхавальнік.

                      Адгадай, чый галасок?

Гэтыя словы спяваюць усе дзеці.

         Дзіця, што стаіць у цэнтры з закрытымі вачамі, павінна адгадаць, хто праспяваў словы «скок, скок, скок». Той, каго пазналі, ідзе на сярэдзіну круга.                                  

Правілы гульні: дзіця не мае права адкрываць вочы да таго часу, пакуль не закончыцца песня. Словы «скок, скок, скок» гаворыць ці спявае iгpок, на якога пакажа выхавальнік.

Заінька

Задача: развіваць увагу, спрыт, каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.

Aпicaннe гульні: дзеці бяруцца за pyкii ўтвараюць круг. У сярэдзіне — 3aiнькa. Усе спяваюць:

                             Заінька бялюсенькі,

                             Заінька шарусенькі!

                             Праскачы ў дзірачку

                             Ды не пaбi спіначку!

На гэтыя словы зайчык імкнецца выскачыць з круга, але дзеці не пускаюць i хутка прысядаюць, як толькіён набліжаецца да каго-небудзь з ix.

    Пасля гэтага дзещ спяваюць далей:

                              Заінька, павярніся,

                              Шэранькі, павярніся

                              Tyпнi ножкай, паскачы

                              Ды ў далоні запляшчы!

  Пры заканчэнні пecнi ўсе павінны запляскаць у далоні. Гэтым момантам карыстаецца зайка: ён хапае каго-небудзь з дзяцей i хутка становіцца на яго месца. Той, хто застаўся без месца, павінен выконваць ролю зaiнькi:

Правілы гульні:пры набліжэннізaiнькiiгpaкi павінны хутка ўзяцца за рукі, калі яны не паспеюць зрабіць гэтага, той, да каго дакрануўся зайчык, займае яго месца.

Іванка

Задачы: развіваць узгодненасць рухаў, выхоўваць пачуццё калектывізму.

Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраюць дзяўчынку Марыльку. Яна з хустачкай у руцэ становщца ў сярэдзшу круга. Дзеці, узяўшыся за рукі, ідуць па кругу i спяваюць:

                          А дзе той Іванка, (3 разы)

                          Што ўстае спазаранку.

                           ён спрытны, працавіты

                           Танцуе, пяе iў вучобе не адстае.

                           Іванка, выбежы, свой спрыт накажы.

Дзяучынка Марылька ходзіць па кругу, шукае Іванку. Пасля таго як дзеці закончылі спяваць, яна спыняецца ка­ля хлопчыка i запрашае яго выйсціў круг. Хлопчык Іванка са словамі «гоп-гоп-гоп» выбягае на сярэдзіну круга прыгаворваючы:

                         Як тупну нагой, да прытупну другой (тупае нагамі)

                         Кругом пакружуся (кружыцца)

                        Усім людзям пакажуся   (выконвае танцавальныя pyxi).

Марылька танцуе вакол Іванкі i махае хустачкай. Дзеці дружна пляскаюць у далоніi прыгаворваюць:

                        Танцуй, танцуй, Іванка, хоць да ранку,

                         Толькі Марыльку з сабой забяры.

Іванка бярэ Марыльку за руку, вядзе яе на свае месца ў крузе.

Затым выбіраецца другая дзяўчынка Марылька i гульня працягваецца.

Правілы гульні:дзеці павінны выконваць танцавальныя pyxi, узгадняючы ix са словамі песні.

 

ГУЛЬНІ ВЯЛІКАЙ РУХОМАСЦІ

Шэры кот

Задача: удасканальваць навыкі хадзъбы i бегу ў калоне. Выхоўваць смеласць, спрыт, хуткасць рэакцыі

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць ката па лічылцы:

                               Раз, два, тры, чатыры

                               Ката грамаце вучылі:

                               Не чытаць, не пісаць,

                               А за мышкамі скакаць.

Мышы становяцца за Катом у калону. Калона рухаецца па пляцоўцы. Паміж Катом i мышамі ідзе размова:

—  ёсць мышы у стозе?

—  Ёсць!

— Баяцца ката?

—  Не!

— А я, катафей, разганю ўcix мышэй! Мышы разбягаюцца, кот ix ловіць.

Правілы гульні: дзещ павінны знаходзіцца ў калоне да слоў: «...разганю ўcix мышэй» i вымаўляць тэкст павінны дакладна, зразумела.

Купец

Задача: практыкаваць у бегу па кругу. Выхоўваць пачуццё адказнасці, сяброўскія адносіны дзяцей адзін да аднаго.              

Aпicaннe гульні: усе дзеці дзеляцца на пары i садзяцца так, каб утварыць два кругі. Спераду сядзяць дзеці-дзеткі, а за iмi дзеці-мамы. Адно дзіця-мама застаецца без пары.

Гэта маці-купец. Яна ходзіць у сярэдзіне круга i па чарзе звяртаецца да кожнай маці:

—  Маці, прадай дзетку!

—  Не, дзетка не прадаецца, ідзідалей!

Так працягваецца да таго часу, пакуль якая-небудзь маці не адкажа:

—  А якая ж твая плата?

—  На бабу лапату!

Пасля гэтых слоў маці пакідае сваю дзетку i бяжыць вакол дзяцей. Яна стараецца хутчэй дабегчы да пакінутай дзеткі Калі яе месца раней зойме маці-купец, то яна замяняе купца у крузе.

Правілы гульні:  нельга перабягаць цераз круг, стараючыся хутчэй дабегчы да пакшутай дзеткі.

Гарлачык

Задача: практыкаваць у бегу, ва ўменні дзейнічаць па сігналу, хутка арыентавацца ў навакольным. Развіваць увагу.

Aпicaннe гульні: дзеці сядзяць у крузе на кукішках. Гэ­та «гарлачыкі». Па кругу ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго-небудзь, ён пытаецца:

—  Колькі каштуе «гарлачык»? Дзіця адказвае:

                         За «гарлачык» гэты

                            Дай нам зусім крышку:

                            Каб ніколі не хварэць

                             —  Маннай кашы лыжку.

Пасля гэтых слоў дзіця-гарлачык паднімаецца на ногіi бяжыць па кругу ў адным напрамку, а пакупнік—насустрач яму. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Той, хто спазняецца, становіцца пакупніком.

Правілы гульні:дзеці павінны бегчы па кругу ўрозных напрамках пасля слоў «...маннай кашы лыжку»; кожны з ix імкнецца заняць свабоднае месца.

Замарожаныя

Задача: удасканальваць навыкі бегу, змяняючы тэмп i напрамак. Выхоўваць смеласць, сумленнасць. Aпicaннe гульні: па лічылцы:

                              Дзед Мароз, Дзед Мароз

                              Бабу снежную прынёс,

                              Баба, баба, снегавуха,

                              Не хапай мяне за вуха!—

Дзеці выбіраюць Дзеда Мароза i разбягаюцца па пляцоўцы. Дзед Мароз бяжыць за імii імкнецца дакрануцца да аднаго з дзяцей рукой, замарозіць яго. Замарожаны пaвiнен спыніцца i расставіць pyкi у бaкi. Гульня заканчваецца, калі будуць замарожаны ўсе дзеці. Затым выбіраюць новага Дзеда Мароза i пачынаюць гульню спачатку.

Правілы гульні:: замарожанае дзіця павінна расставіць pyкi у бaкii не рухацца.

Спрытны Верабей

Задача: практыкаваць у бегу з лоуляй i выкрутамі; уменні хутка  арыентавацца у навакольным. Развіваць спрыт.

Aпicaннe гульні: на зямлі рысуюць круг дыяметрам 2 м. Каб яго можна было бачыць здалёк, у сярэдзіну яго ставяць флажок. На адлегласці10 — 15 м ад круга дзеці строяцца ў шарэнгу. Па лічылцы:

                                          Скакаў верабей на сцяне;

                                           Зламаў ножку — цяжка мне!

                                           Вераб,іха скача

                                           Ды па ножцы плача.

                                           Верабей, верабей,

                                            Не дзяўбі канапель:

                                            Hi мaix, нi свaix,

                                            Hi суседзяў мaix!

                                            Адгукніся, верабей,

                                            Вылятай у круг хутчэй!—

дзеці выбіраюць вераб'я i разбягаюцца па пляцоўцы, а той, каму выпала быць вераб'ём, ловіць ix. Каго верабей зловіць, той дапамагае яму лавіць астатнix дзяцей. Тыя, каго ловяць, могуць адпачыць, калі схаваюцца ў круг, але за-трымлівацца там доўга нельга. Гульня заканчваецца, калі ўсе дзеці будуць злоўлены.

Правілы  гульні:, дзеці не павінны, калі выбегуць з кру­га, зноў тут жа вяртацца назад; заставацца ў крузе можна не больш чым адну мінуту.                 

Блін гарыць

Задача: развіваць хуткасць рэакцыю, смеласць, спрыт. Выхоўваць пачуццё калектывізму, сумленнасць.

 Aпicaннe гульні: з ліку тых, хто гуляе, назначаецца лавец. Выхавальнік чэрціць на зямлі круг, у які становяцца дзеці. Лавец, стаўшы cпiнoй да круга на адлегласці1,5 м, гаворыць словы: «Блін гарыць!» Усе выбягаюць з круга, але адразу ж імкнуцца забегчы ў яго зноў. Лавец у гэтычас спрабуе запляміць дзяцей. Дзіця, якое заплямілі, становщца вядучым, гульня працягваецца.

Правілы гульні:  вядучы павінен пляміць дзяцей, якія знаходзяцца са знадворнага боку круга.

Змяя

Задача: развіваць спрыт, хуткасць рэакцыі, узгодненасць рухаў.

Aпicaннe гульні: дзеці строяцца ў калону па аднаму (адзін за адным) i бяруць рукамі за пояс таго, хто стаіць спераду. Уся калона — змяя; першы ў калоне — галава, aпoшнi — хвост.

Па сігналу выхавальніка галава павінна злавіць хвост, які ад яе уцякае. Галава, што злавіла хвост, пераходзіць у канец калоны, i гульня паўтараецца зноў. 

Правілы гульні:дзеці павінны моцна трымацца рукамі адзін за аднаго, стараючыся не разарваць калону; калі хвост ці галава адарваліся у гульні, яны прайгралі i выходзяць з калоны.

Дзядуля-ражок

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, выхоўваць смеласць, сумленнасць.

Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць важака i называюць яго «дзядуля-ражок». ён жыве у доме, які абазначаны для яго ў баку ад пляцоукі. Усе іншыя дзеці дзеляцца на дзве трупы. Трэба, каб у групе была роўная колькасць iгpaкoў. Адна група размяшчаецца справа ад дома дзядулі-ражка, крокаў за дваццаць, другая — злева, на той жа адлегласщ. Гэта ix дамы. Кожная група чым-небудзь адзначае свой дом. Месца паміж гэтымі двума дамамі называецца полем. Дзеці размяшчаюцца ўcвaix дамах, i пачынаецца гульня. Дзядуля-ражок зірне направа, зipнe налева i крыкне:

—  Хто мяне бaiцa?

А ўсе дзеці яму ў адказ:

—  Ніхто!

Пасля адказу яны перабягаюць са свайго дома ў другі цераз поле. Бягуць i задзірыста падражшваюць важака:

                          -Дзядуля-ражок,

                            З'еў чужы піражок!

Дзядуля-ражок выскоквае са свайго дома i ловіць дзяцей, што перабягаюць. Трэба старацца выкруціцца ад дзядулі-ражка, не паддацца яму!

Першы, каго дзядуля-ражок cxoпiць, становіцца яго памочнікам i разам з iм ловіць іншых. Калі яны зловяць яшчэ аднаго, той ловіць астатніх разам з iмi. Так працягваец­ца да таго часу, пакуль усе не будуць злоўлены.

Правілы гульні: дзеці могуць забягаць у свой дом, каб адпачыць, але заставацца там доўга нельга.

Фарбы

Задача: практыкаваць у бегу з лоуляй i выкрутамі, развіваць памяць, кемлівасць.

Aпicaннe гульні:  дзеці выбіраюць гаспадара фарбаў i адгадчыка Несцерку. Усе астатнія дзеці — фарбы.

Несцерка адыходзіць убок, а гаспадар i фарбы ціхенька згаворваюцца, хто якой фарбай будзе. Назву фарбам можа даваць гаспадар, або яны выбіраюць самі. Кожны з тых, хто гуляе, выбipae сабе які-небудзь колер (зялёны, чырвоны, белы i г. д.). Гаспадар павінен добра запомніць, хто якая фарба.

Калі назвы дадзены, фарбы i гаспадар прысядаюць на кукішкі i робяць выгляд, што засынаюць.

Тут да фарбаў падыходзіць Несцерка, тупае некалькі разоў нагой i гаворыць:

—  Стук-стук!

Гаспадар прачынаецца i пытаецца:

— Хто тут?

—  Несцерка!

—  Чаго прыйшоу?

—  Па фарбу?

—  Па якую?

Несцерка называе які-небудзь колер, напрыклад:

—  Па сінюю!

Калі такога колеру сярод фарбаў няма, гаспадар гаво­рыць:

—  Такой фарбы у нас няма!

А ўсе фарбы пляскаюць у ладкі i прыгаворваюць:

                        Пайдзі за сіненькі лясок,

                        Знайдзі ciнi чабаток.

                        Панасі, панасі

                        I нам прынясі!

Пасля гэтых слоў Несцерка адыходзщь убок, потым вяртаецца i працягвае з гаспадаром ранейшую гутарку:

—  Стук-стук!                              

—  Хто там?

—  Несцерка!

—  Чаго прыйшоў?

—  Па фарбу!

—  Па якую?

—  Па белую!

Калі белая фарба ёсць, гаспадар яму гаворыць:

—  ёсць белая фарба, бяры яе! «Фарба» уцякае, а Несцерка яе ловіць.

Правілы гульні: дзіця-фарба павінна бегчы ў загадзя абазначанае месца, злоўленая фарба наступны раз у гульнi ўдзел не прымае.

Каршун

Задача: удасканальваць навыкі хуткага перамяшчэння шарэнгай, мяняючы напрамак, выхоўваць смеласць, спрыт.

Апісанне гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць каршуна i квактуху. Усе астатнія дзеці — кураняты.

Каршун ідзе на самы канец пляцоўкі — там будзе яго дом i агарод.

Квактуха з куранятамі ідзе на другі канец пляцоўкі— там будзе ix дом. Каршун у cвaiм доме садзіцца i шые мяшочак. Квактуха гаворыць куранятам:

—  Дзеткі, паглядзіце, што там каршун робіць?

Кураняты:

—  Мяшочак шые.

Квактуха:

— Пойдзем да яго спытаем, на што гэта ён мяшочак шые.

Усе ідуць шарэнгай адзін за адным да дома каршуна. Квактуха пытаецца:

—  Каршун! На што ты мяшочак шыеш?

—  Tвaix дзетак лавіць.

Квактуха:   -

—  За што, чаму так?

Каршун:

— Каб у мой агарод не лазілі.

 Квактуха:

—  А што яны у цябе ў агародзе зрабілі?

 Каршун:

                  - Твае дзеці гарох падзяублі,

                  Капусту паламалі,

                  Рэпку павыдзіралі,

                  Усе мае грады патапталі!

Каршун ускоквае, махае крыламі iкідаецца на куранят. Квактуха не падпускае каршуна да куранят — выстауляерукіўперад, адганяе яго, а сама крычыць: «Кыш! Кыш! Кыш!»

Злоўленых куранят каршун адводзіць да сябе у дом. Гульня  працягваецца да таго часу, пакуль каршун не зловіць 6 — 7 куранят.

Тады квактуха з астатнімі куранятаміідзе да каршуна вызваляць cвaix дзяцей.

Квактуха гаворыць:

—  Каршун, адпусцімaix дзіцянятак!

 Каршун пытаецца:

—  А не будуць яны зноў у мой агарод лазіць — гарох дзяўбці, капусту ламаць, рэпку выдзіраць, градкі таптаць?

Квактуха адказвае:

—  Больш не будуць!

 Каршун гаворыць:

—  Калі не будуць, тады адпушчу. Толькі няхай гэтае кураня мне кашулю пашые.

Кураня паказвае рукамі, як кашулю шыюць: кроіць нажніцамі, зацягвае нітку у іголку, шые i аддае кашулю каршуну. Такім чынам каршун прыдумвае работу для кожнага кураняці, якіх злавіў, i адпускае ix.

Правілы гульні: каршун ловіць толькі самае апошняе кураня, выхопліваць куранят з сярэдзіны шарэнгі не дазваляецца.

Гаспадыня iкот

Задача: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутамі, развіваць спрыт, вынослівасць.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць па лічылцы маці, дач­ку i ката. Усе астатнія — збаночкі.

Маці гаворыць:

—  Вось тaм, каля бярозкі, будзе склеп. А вось тут — наш дом. Ідзіце ўсе, збаночкі, у дом!

Збаночкі прыйшлі i спыніліся. Maцi гаворыць:

—  Дапамажы мне, дачушка, збаночкіў склеп аднесці. Маці бярэ двух дзяцей за  рукі, дачка   таксама   бярэдвух дзяцей за pyкi, iўсе ідуць ад дома да склепа — гэта яны збаночкі нясуць.

Так i ходзяць маці з дачкою, пакуль не перанясуць у склеп усе збаночкі. У склепе збаночкі стаяць або сядзяць на кукішках.

—  Ну, дачка,— гаворыць маці,— я на работу пайду, а ты дома сядзі ды наглядвай за катом, каб ён у склеп не залез, збаночкі не перакуліў.

Сказала i адышла убок. Дачцэ сумна адной сядзець,пайшла яна да сябровак. А кату толькі гэта i трэба. Азірнуўся ў адзін бок, у другі i пайшоў да склепа. Пачаў збаночкi перакульваць, кране лапкай i  скажа:

—  У гэтым — смятанка! У гэтым — малако! У гэтым — тварог!У гэтым — кіслае малако! У гэтым — масла!

Вярнуліся маці i дачка i пачалі лавіць ката. Ды дзе там — не даецца кот у рукі. Тады падымаюцца ўсе збаночкii пачынаюць лавіць ката.    Бегаюць ды прыгаворваюць:

—  Не выкруцішся, кот! Пападзешся, кот!

Давайце яго, свавольніка, сеткаю лавіць! —гаворыць маці.

Хутка ўсе за pyкi узялкя—атрымалася сетка. Пачалі ката сеткаю лавіць. Ён туды, ён сюды — ды не змог на гэты раз уцячы: трапіў у сетку.

Пачаў прасіцца:

—  Адпусціце мяне! Не буду перакульваць збаночкі! Стаў круг шырэйшы. Усе гавораць кату:

—  Патанцуй, паскачы, тады адпусцім!

Кот танцуе. Усе бачаць: змарыўся кот. Разнялі сетку.

—  Выходзь, кот. Выходзь ды памятай:

                Першы раз даруецца, 

                Друп — забараняецца!

I разбегліся усе хто куды.

Правілы гульні:  дзеці-збаночкі пачынаюць лaвiць дзіця-ката толькі тады, калі ix аб гэтым просіць дзіця-маці; дзіця-кот лічыцца злоўленым, калі дзеці сашчэпяць pyкi вакол яго.

Хворы Верабей

Задача: фарміраваць навыкі спрытнага бегу, уменне дзейнічаць па сігналу, выхоўваць  адмоуныя адносіны да несумленных учынкаў.

Апісанне гульні: дзеці бяруць сабе назвы птушак — ве­рабей, сава, сініца, кулік i г. д. Дзіця, якое імітуе вераб'я, кладзецца i робіць выгляд, што хворае. Каля вераб'я yвiхаецца сава. Да савы падыходзіць ciнiцai пытаецца:

—  Ці дома верабей?

—  Дома.

—  Што ён робщь?

—  Хворы ляжыць.

—  Што яму баліць?

—  Плечыкі.

—  Схадзі, сава, у агарод, capвi траўкі-грэчкі, папар яму плечкі.

—  Парыла, ciнiчкa, парыла сястрычка. Яго пара не бярэ, толькі гарачкі прыдае.

Ciнiчкa адыходзіць, а да савы падыходзяць усе птушкі i пытаюцца:

—Ці дома верабей?

— Дома.

—  Што ён робіць?

—  Па двары шнарыць, крошкі збipae, дадому не ідзе, каноплі крадзе.

Пачуўшы гэтыя словы, верабей уцякае, а дзеці гоняцца за iм, стараючыся злавіць вераб'я.

Правілы гульні: дзіця-верабей можа схавацца толькіў доме савы.

Мяч у доміку

Задача: удасканальваць навыкі пападання мячом у цэль. Развіваць хуткасць рэакцыі, трапнасць, вакамер.

Aпicaннe гульні: дзеці строяцца ў рад на адлегласці кроку адзін ад аднаго. Кожнае дзіця чэрціць сабе маленькi кружок i прысядае перад iм. Апошні ў радзе коціць  мяч. Як толькі ён закоціцца ў які-небудзь кружок i спыніцца там, усе бягуць, а гаспадар кружка бярэ мяч i кідае яго ва ўцекачоў. У каго трапіць мяч — таму ачко. Калі мяч тpaпiў у iгpaкa тры разы, ён выбывае з гульні, а ўсе астатнія гуляюць.

Правілы гульні:дзіця павінна кідаць мяч толькі са свайго кружка; дзеці разбягаюцца тады, калі мяч тpaпiў у чыйсці кружок. Каціць мяч дзеці павінны лёгкім штуршком.

Два агні

Задача: практыкаваць ва уменні хутка кідаць i лавіць мяч дзвюма pyкaмi. Развіваць спрыт, арыенціроўку, умець разлічыць сілу кідка i адлегласць.

Aпicaннe гульні: на пляцоўцы чэрцяцца дзве паралельныя лініідаўжынёй 10— 12 м, якія утвараюць калідор шырынёй 4 — 5 м. Усе, хто гуляе, дзеляцца на дзве роўныя па колькасці групы i становяцца з абодвух бакоў калідора за лініяй, тварам адзін да аднаго (утвараючы дзве шарэнгі). Назначаюцца два водзячыя, aгнi — па аднаму з кожнай групы. Агні знаходзяцца ў калідоры (паміж шарэнгамі). Дзеці, якія стаяць у шарэнгах, перакідваюць мяч адзін ад­наму праз калідор. Aгнi перамяшчаюцца па ўсяму калідору i стараюцца злавіць яго. Калі зловяць, то iгpoк, што кiнуў мяч, выбывае з гульні — ён згарэў.

Правілы гульні: дзеці-агні павінны перамяшчацца толькі па калідоры iiмкнуццa злавіць кінуты мяч.

Свінка

Задача: практыкаваць у забіванні мяча ў цэль. Развіваць спрыт, хуткасць рэакцыю, дакладнасць рухаў.

Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. У цэнтры нарысаванага круга выкопваецца яма-хлеў, побач з якім кладзецца мяч—свінка. Дзеці становяцца за лінію круга i прыгаворваюць:

—  Куба — куба — кубака, гонім свінку да хляука! Пасля гэтых слоў водзячы палкай   ці   нагой   адкідваесвінку як мага далей убок. Усе бягуць да свінкі, перакідваюць яе адзін аднаму нaгaмii спрабуюць загнаць у хлявок. Водзячы перашкаджае iмi выкідвае свінку _з круга. Калі дзецям удаецца закінуць свінку ў хлеў, выбіраецца новы водзячы, i гульня працягваецца.

Правілы гульні: дзеці не павінны кранаць мяч рукамі, водзячы не мае права выходзіць за межы круга.

Казіны рог

Задача: практыкаваць ва ўменні адбіваць пусты драўляны шар, не прапускаючы яго цераз рысу-мяжу. Развіваць хуткасць рэакцыі, увагу, спрыт.

Апісанне гульні: дзве каманды дзяцей знаходзяцца на пэўнай адлегласці адна ад адной. У кожнага ў руках пал­ка. Адна з каманд кідае i коціць драўляны шар у бок процілеглай каманды, тыя адбіваюць яго назад ціловяць на сваей мяжы-рысе i вяртаюць першай камандзе.

Калі шар пералящць цераз мяжу-рысу, каманда, што ахоўвае яе, адыходзіць да таго месца, куды закаціўся шар. Тады пра яе гавораць:

—  Загналі у казіны рог!

Каманда-пераможца атрымлівае ацэнку, i гульня пра­цягваецца.

Правілы гульні: шар дазваляецца каціць толькі па зямлі.

Гарачае месца

Задача: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй i выкрутaмi, развіваць спрыт, вынослівасць.

Aпicaннe гульні: на зямлі абазначаюць рысай «гарачае месца». 3 ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. ён становіцца на некаторай адлегласці ад гарачага месца i ахоў­вае яго ад астатніх ігракоў, калі тыя імкнуцца забегчы ў гарачае месца. Каго ён запляміць, той становщца яго памочнікам, i яны разам ловяць астатніх. 3 павелічэннем ліку памочнікаў забягаць у гарачае месца становіцца ўсё цяжэй i цяжэй. Хто трапіць туды, можа адпачыцьтам нека-торы час, але затым зноў павінен выбегчы i паспрабаваць зноў забегчы ў гарачае месца.

Правілы гульні: iгpoк, які тpaпiy ў гарачае месца, адпачывае там, а затым зноў выбягае ў поле; злоўленым лічыцца той, да каго водзячы дакрануўся рукой.

Лыка

Задача: практыкаваць ва ўменні пераадольваць перашкоду, пераступаючы ці пераскокваючы цераз яе. Выхоўваць смеласць, спрыт.

Aпicaннe гульні: двое дзяцей садзяцца на зямлю iўпiраюцца ступнямі ног. іншыя дзеці павінны прайсці, пера­ступаючы цераз ix ногі.

В aўcix пытаюцца:                                                 

—  Куды ідзеш?

—  Па лыка!

—  Ну ідзі!

Пасля таго як усе дзеці пройдуць па лыка, яны павінны, вяртаючыся назад, прабегчы паміж лаўцамі, якія сядзяць на кукішках, тыя ловяць дзяцей, не зыходзячы з месца. Злоўленыя дзеці атрымліваюць штрафное ачко.

Правілы гульні:дзеці-лаўцы павінны паспець запляміць прабягаючых паміж iмi дзяцей.

Пераскоч гару

Задача: практыкаваць ва уменні з разбегу пераскокваць перашкоду, выхоўваць смеласць.

Апісанне гульні: тыя, хто гуляюць, кладуць слупком шапкі. Затым у тым жа парадку, як складзены шапкі, пачынаюць скакаць праз ix, стараючыся не зачапіць ix нагамi. Калі хто-небудзь зачэпіць шапку, яму трэба прапаўзці праз строй. Усе становяцца адзін за адным, шырока расставіўшы ногі, aвiнaвaты паўзе ўix пад нaгaмi.

Правілы гульні: скакаць трэба так, каб не зачапіць складзеныя слупком шапкі, калі iгpoк тры разы зачэпіць шапку, ён выходзіць з гульні.

Каза

Задача: удасканальваць навыкі бегу з лоўляй i выкру­тамі на абмежаванай плошчы. Выхоўваць смеласць, настойлівасць.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць пастуха. Робяць тэта так: шырока расстауляюць нorii, нахіліўшыся, пракідваюць паміж iмi кароткую палачку назад ад сябе. Чыя палачка ўпадзе бліжэй, той i павінен пасвіць козы. Дзеці прывязваюць да слупка вяроўку даужынёй 1,5—2 м i даюць пастуху канец вяроўкі у рукі.  На такой адлегласці ад слупка ён павінен знаходзіцца. Затым удзельнікі гульні складаюць каля слупка свае палачкі, якія называюцца ко­замі.

Па свістку пастуха дзеці падбягаюць да слупка, iмкнyчыся схапіць палачку, а пастух стараецца перашкодзщь гэтаму. Калі дзецям удаецца схапіць дзве-тры палачкі, усе iгpaкi шырока расстаўляюць нoгi, а пастух на карачках павінен прапаузці праз расстаўленыя вароты.

Правілы гульні:дзіця-пастух не падпускае дзяцей да слупка, каля якога складзены палачкі, ён можа дакрануцца (запляміць) іграка рукой, пасля чаго той выбывае з гульні.

Спрытнякі

Задача:  развіваць спрыт,  хуткасць,  каардынацыю рухау, выхоўваць смеласць, пачуццё адказнасці за таварыша.

Апісанне гульні: дзеці становяцца ў круг пapaмi тварам да цэнтра — адзін спераду, другі— ззаду. Пярэдні iгpoк расстаўляе pyкi у бaкi, задні трымаецца за пярэдняга. Назначаецца водзячы, які знаходзіцца ў цэнтры круга. Ен падбягае то да адной, то да другой пары, стараючыся схапіць задняга iгpaкa, пярэдні iгpoк загароджвае яго рукaмii ўвесь час паварочваецца тварам да водзячага. Калі апошняму ўдаецца ўхашцца за задняга iгpaкa, то пярэдні становіцца водзячым, а задні аказваецца спераду i ахоўвае свайго таварыша.

Правілы гульні: водзячы не павінен хапацца за пярэдняга iгpaкai ўжываць сілу, а неабходна толькі дакрануцца да iгpaкa, якi стаіць ззаду.

Вартаўнік

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах, смеласць, спрыт.

Aпicaннe гульні: выбраны па лічылцы вартаўнік падыходзщь да аднаго з дзяцей, якія стаяць свабодна па ўсёй пляцоўцы. Дзіця адразу ж прысядае на кyкiшкi, а вартаўнік кладзе яму руку на галаву — ахоўвае яго. Другой ру­кой ён імкнецца запляміць дзяцей, якія бегаюць па пля­цоўцы i стараюцца дакрануцца да таго, хто сядзщь на кукішках.

Правілы гульні: вартаўнік павінен пляміць дзяцей не адымаючы адной pyкi з галавы дзіцяці, што сядзіць. Но­вым вартаўніком становіцца той, хто запляміць дзіця, якое сядзіць.

Свабоднае месца

Задача: развіваць хуткасць бегу, спрыт, вынослівасць.

Апісанне гyльнi: дзеці становяцца ў круг шчыльна адзін каля аднаго. Водзячы выклікае двух дзяцей, якія стаяць побач, яны робяць крок назад Становяцца спіной адзін да аднаго. Па сігналу: «Раз —два — тры — бяжы!» дзеці бягуць у розныя бакi па кругу, стараючыся хутчэй стаць на свабоднае месца. Той, хто хутчэй дабег да свайго месца i заняў яго, лічыцца пераможцам. Затым водзячы выклікае двух іншых iгpaкoўi г. д.

Правілы гульні: бегчы дазваляецца толькі са знешняга боку круга. У час бегу нельга хапаць pyкaмi дзяцей.

Браднік

Задача: развіваць уменне хутка арыентавацца ў нава­кольных абставінах, удасканальваць навыкі лёгкага бегу. Выхоўваць смеласць, вытрымку.

Aпicaннe гульні: па лічылцы выбіраюць рыбака i завязваюць яму вочы хусцінкай. Усе астатнія дзеці — рыбкі. Пляскаючы ў ладкі, дзеці-рыбкі перамяшчаюцца (ходзяць, бегаюць вакол рыбака). Рыбак стараецца каго-небудзь злавіць. Калі на шляху рыбака сустракаецца якая-небудзь перашкода (сцяна, лаўка, крэсла iінш.), дзеці гавораць рыбаку: «Глыбока!» Калі рыбак адыдзе ад перашкоды, дзеці гавораць: «Мелка!» Kaлi рыбак зловіць каго-небудзь, ён павінен адгадаць па голасу, каго злавіў. На пытанне рыбака: «Хто ты?» злоўлены адказвае: «Я — акунь». Калі не адгадаў, дзеці яму крычаць: «Жабу злавіў!» Рыбак адпускае злоўленага i зноў пачынае лавіць.

Правілы гульні: iгpaкi павінны ўвесь час перамяшчацца па пляцоўцы i абыходзіць рыбака. Калі рыбак па голасу не адгадаў, каго з дзяцей-рыбак ён злавіў, сам становіцца рыбай, а непазнаны iгpoк — рыбаком.

Вілюшкі

Задача: развіваць спрыт, вынослівасць, каардынацыю рухаў, выхоўваць смеласць.

Апісанне гульні: дзеці строяцца ў шарэнгу, бяруцца за pyкii ўтвараюць ланцуг. Больш дужае дзщя-важак, што стаіць у пачатку рада, пачынае бегчы i цягне за сабой іншых. Пры гэтым яно нечакана бяжыць то у адзін, то ў другі бок. Такія ж хуткія i крутыя павароты павінны рабіць iіншыя. Многім, асабліва тым, хто знаходзіцца далей ад важака, рабіць гэта цяжка, яны падаюць i выходзяць з ланцуга, а гульня працягваецца далей. Пераможцамі  лічацца тыя дзеці, якія на працягу трох мінут утрымлівалі раўнавагу.

Правілы гульні:   iгpoк,  па   вiнe    якога    разарваўся    лан­цуг, выбывае з гульні.

Паляўнічы

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць увагу, назіральнасць, смеласць, сумленнасць.

Апісанне гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць паляўнічага i двух-трох сабак. Усе астатнія — зайцы. Зайцы хаваюцца за кустамі, у ямах iіншых месцах. Выходзіць па­ляўнічы i крычьщь: «Бах! Бах!» Сабакі бягуць ва ўсе бакі,знаходзяць зайцаўi выганяюць ix на адкрытае месца. Кожнага з дзяцей-зайцаў паляўнічы павінен сустрэць словамі: «Бах! Бах!» інакш яны схаваюцца iix трэба будзе шукаць зноў. Зайцы, знойдзеныя паляўнічым, павінны выйсці з гульні. Пераможцамі лічацца тыя зайцы, якіх паляўнічы на працягу 5 мінут не знайшоў.

Правілы гульні: дзеці-сабакі павінны шукаць дзяцей-зайцаў толькі пасля сігналу паляўнічага: «Бах! Бах!»

Паляванне на лісаў

Задача: практыкаваць у хадзьбе i бегу па кругу, ва ўменні хутка арыентавацца унавакольным. Выхоўваць пачуццё калектывізму, узаемадапамогі.

Aпicaннe гульні: Па дамоўленасці дзеці выбіраюць паляўнічага i пяць лісаў. Астатнія дзеці, узяўшыся за рукі, утвараюць чатыры маленькія кругі. Гэтыя кpyгi раўнамерна размяшчаюцца па пляцоўцы. Кожны круг—гэта лісіная нара, дзе жыве адзін лic. Сярод кругоў бегае ліс, у якога няма нары. За імпалюе паляўнічы. Як толькі ліс залазіць у якую-небудзь нару, то лic, што у ей знаходзіцца, павінен адразу ж пакінуць яе iўцякаць ад паляўшчага ў другую нару. Злоўлены ліс становіцца паляўнічым.

Правілы гульні: у кожнай нары павінен жыць толькі адзін ліс. Паляунічы не мае права лавіць ліса, які схаваўся ад яго ў крузе.

Калім-бам-ба

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць сілу, спрыт, дакладнасць рухаў, уменне арыентавацца ў на­вакольным.

Aпicaннe гульні: дзеці становяцца адзін супраць другога, утвараючы дзве шарэнгі. Дзеці кожнай шарэнгі бяруц­ца за pyкi, i паміж імі ідзе гаворка:

— Калім-бам-ба .  

 — На што слуга?

—  Прышыць рукавы.

—  На чые бакі?

—  Пятае, дзесятае (імя) сюды.

Названае дзіця бяжыць да дзяцей другой шарэнгіi спрабуе разарваць яе. Калі дзіця зможа разарваць счэпленыя pyкi, то вядзе ў сваю шарэнгу аднаго з iгpaкoy каманды праціўніка. Калі не разарве, застаецца ў шарэнзе праціўніка.

Пераможцай лічыцца тая каманда, у якой у канцы гульні будзе найбольшая колькасць дзяцей.    

Правілы гульні: названае дзіця павінна разарваць счэпленыя pyкi дзяцей другой шарэнгі, якія не маюць права пры набліжэнніiгpaкa раздымаць ix.

Метка

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, уменне хутка рэагаваць на сігнал, выхоўваць смеласць.

Aпicaннe гульні: дзеці дзеляцца на дзве групы i стано­вяцца на адлегласці 25 м адна ад адной. Пасярэдзіне паміж гpynaмi ставіцца слупок, які называецца меткай. Затым адна група выклікае каго-небудзь з дзяцей другой групы. Выкліканае дзіця імкнецца забегчы за метку, а яго ловяць усе дзеці процілеглай групы. Калі яно паспявае за­бегчы за метку, то застаецца ў сваей групе, калі не, то пераходзіць у процілеглую групу. Так гуляюць да таго часу, пакуль не зловяць ycixiгpaкoў з процілеглай групы, за выключэннем аднаго. Гэтаму апошняму завязваюць вочы_ь i ён ідзе да процілеглай групы з распасцёртымі рукаміколькі дзяцей захопіць pyкaмi, столькіi павядзе на свойбок.   Цяпер   усе   захопленыя  ловяць  дзяцей   процілеглай

групы. 

Правілы гульні: выкліканае дзіця павінна паспець дабегчы да слупка i стаць за iм.

Рэшата

Задача: развіваць хуткасць i дакладнасць рухау. Выхоуваць смеласць, сумленнасць.

Апісанне гульні: дзеці становяцца ў адзін рад. Дзіця, якое стаіць спераду, бярэ ўpyкi палку, а ўсе астатнія трымаюць адзін аднаго рукамі за пояс. Адзін з дзяцей — водзячы не становіцца ў рад, ён бярэ хустачку, скручвае ў трубачку i на адным яе канцы завязвае невялікі вузельчык. Зрабіўшы, такім чынам, лёгенькі скрутачак, ён пaвiнен стукнуць iм па плячах апошняга iгpaкa. Але той не чакае гэтага. ён зрываецца з месца, бяжьщь да першага у радзе, бярэ ў яго палку iстановщца перад iм, г. зн. хаваецца за палкай. Калі гэта iгpaкy зрабіць удаецца, водзячы падбягае да дзіцяці, якое стала апошнім, iімкнецца ўдарыць яго. Так гуляюць да той пары, пакуль не падойдзе чарга бегчы iгpaкy, якіў пачатку гульні стаяў спераду з палкай у руках. Тады скрутачак перадаецца гэтаму iгpaкy, і гульня працягваецца. 

Правілы гульні: калі irpoк не паспее схавацца за пал­кай, iaтpымлiвae скрутачкам па плячах, ён павінен бег­чы яшчэ раз вакол рада дзяцей.

Фігуры

Задача: удасканальваць навыкі бегу, уменне хутка рэагаваць на сігнал. Развіваць вынослівасць.

Aпicaннe гульні. усе дзеці стаяць у крузе i круцяцца. Убаку стаяць воук i маці.

Пасля слоў маці: «На месцы, фігура, замры!»—irpaкi заміраюць у любой позе. Тады воук выбipae фігуру, якая яму падабаецца, вядзе яе да маціi пытаецца, колькі яна каштуе. Маці гаворыць: «Два рублі». Воук два разы б'е далоняй па далоні маці, фігура у гэты час уцякае. Воўк яе ловіць. Kaлi зловіць, то гэта дзіця становіцца ваўком.

Правілы гульні: дзіця-воўк ловіць дзіця-фігуру толькі тады, калі маці«выплаціць» за яго грошы.

Каноплі

Задача: выпрацоўваць навыкі хуткага бегу, уменне адгадваць тактычныя прыёмы праціўніка, фарміраваць вытрымку.

Aпicaннe гульні: ігракі па дамоўленасці выбіраюць гаспадара, становяцца ў шарэнгу i бяруцца за pyкi. Гаспадар ідзе ўздоуж шapэнri, спыняецца каля аднаго з irpaкoў i  пачынае з імідыялог:

—  Прыходзь да мяне каноплі палоць.

—  Не хачу!

 —  А кашу есці?

—  Хоць зараз!

—  Ах ты, гультай!—iў гэты жа  час  бяжьщь  у  любы канец шарэнгі. Адначасова iirpок бяжьщь у тым жа напрамку, але за спінамі irpaкoy. Хто першы — гаспадар ці гультай — возьме за руку апошняга ў шарэнзе, той становіцца з ім побач, airpoк, які застаўся, займае месца гаспадара.

Правілы гульні: пасля слоў «Ах ты, гультай!» гаспадар можа зрабіць некалькі падманлівых рухаў; пакуль гаспа­дар не пабяжыць, гультай не мае права кранацца з месца.

Мурашачка

Задача: удасканальваць навыкі бегу са зменай напрамку. Развіваць вынослівасць, смеласць.

 На пляцоўцыдзеці рысуюць на зямлі круг, які называецца маткаю. Каб круг бачыць здалёк, у яго кладуць шап­ку або які-небудзь прадмет. Далей у іншым месцы дзеці становяцца або садзяцца так, каб утварыць круг. Па лічылцы:

                        Мурашачка, букашачка,

                        Няверная кукушачка.

                        Заяц, месяц, дзебыу?

— У лесе.

 —  А што paбiў?

—  Сена кaciў.

—  Чым жа накрыў?

—  Скаварадою.

—  Хто ўкраў?

—  Турнас —

дзеці выбіраюць Турнаса i разбягаюцца. Той, хто стаўТурнасам, ловіць ix. Каго ён зловіць, той памагае яму лавіць acтaтнix. Heйкi час можна адпачыць, калі схавацца у круг, але доўга затрымлівацца там нельга. Як толькі ўсе дзеці будуць злоўлены Турнасам i яго памочнікамі, гульню паўтараюць спачатку.

Правілы гульні: уцякаючы ад лаўца, дзеці могуць схавацца ў круг i адпачыць там; злоўлены irpoк дапамагае лаўцу лавіць астатніх.  

Гуж

Задача: удасканальваць навыкі бегу, мяняючы напрамак i тэмп. Развіваць вынослівасць, спрыт.

Aпicaннe гульні: дзеці збіраюцца на пляцоўцы. Двое з ix становяцца ў круг, астатнія за iм. Адзінз irpaкoy, што стаіць у крузе, штурхае другога ад сябе са словам «гуж». Гэты irpoк выбягае з круга i пачынае лавіць іншых. Усе дзеці уцякаюць. Калі «гуж» каго-небудзь зловіць, той ідзе ў круг, замяняе лаўца. У іншым выпадку ён застаецца на сваім месцы i бегае за дзецьмі, пакуль не зловіць i не паставіць каго-небудзь на свае месца.

Правілы гульні: па сігналу «гуж» дзеці ўцякаюць, airрок-гуж ловіць ix. Калі на працягу трох мінут ігрок-гуж не зловіць нікога з дзяцей, на дапамогу яму прыходзщь irpoк, які заставаўся ў крузе.

У зайца

Задача: удасканальваць уменне хутка арыентавацца ў навакольным, развіваць смеласць.

Aпicaннe гульні: дзеці збіраюцца ў цесны кружочак. Адзін з хлопчыкаў, больш спрытны, становіцца пасярэдзіне i, паказваючы на кожнага таварыша, чытае па слову:

Мурашка, букашка,

 Сонца, месяц...

—  Дзе ты быў?     

—  У балоце.

—  Што paбiў?

—  Траву жаў.

—  Дзе падзеў?

—  Пад калодай.

—  Хто ўкраў?

—  Заяц.

—  Хто злавіў?

—  Хорт.

Пры апошнім слове ўсе «зайцы» разбягаюцца. «Зай­цам» вызначаецца месца, за межы якога яны не бегаюць. Галоўнаязадача хорта — злавіць ycix «зайцаў», якія ўця­каюць ад хорта ва ўмоўленае месца.

Правілы гульні : хорт не пaвiнeн лавіць «зайцаў» на адлегласці трох крокаў ад умоўленага месца. Зайцы -таксама не павінны бегаць паблізу ад яго.

Шчупак

Задача: удасканальваць навыкі руху калонай, мяняючы тэмп i напрамак. Развіваць спрыт, увагу, пачуццё прасторы.

Апісанне гульні: дзеці лічацца i выбіраюць шчупака i матку. Шчупак адыходзіць убок, а ўсе становяцца за маткай i моцна трымаюцца за яе iaдзін за аднаго. Шчупак кідаецца то ў адзін, то ў другі бок iiмкнeццa схапіць са-мага апошняга ў калоне. Тыя доўгім хвастом стараюцца ўвільнуць ад шчупака. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль не будуць схоплены ўсе, хто стаяў за маткаю.

Правілы гульні: irpoк лічыцца злоўленым, калі шчупак дакранецца да яго рукой; пры паутарэнні гульні на ролю шчупака i маці назначаюць дзяцей з сярэдзіны калоны.

Садзі лянок!

Задача: развіваць каардынацыю рухаў, хуткасць, уменне арыентавацца ўнавакольных абставінах.

Aпicaннe гульні: перад пачаткам гульні дзеці выбіpaюць вядучага. Затым на зямлі рысуюць кружкі — «гнёзды, якix пaвiннa быць на 2 — 3 менш чым irpaкoў. Усе стано­вяцца ў агульны круг i бяруцца за рукі. Вядучы ходзіць па кругу i робіць розныя pyxi: прысядае, падскоквае i г. д. Дзеці, не разнімаючы рук, павінны паўтараць яго дзеянні. Нечакана вядучы камандуе «Садзі лянок!» Кожны імкнецца заняць «гняздо». Той, хто яго не зойме, лічыцца пасаджаным, i яго садзяць у гняздо, дзе ён знаходзіцца да канца гульні. Затым гульня паутараецца.

Правілы гульні: вядучы павшен падавацькаманду “садзілянок!» у той момант, калі дзеці зацікаўлены выконваннем разнастайных рухаў.

У палачку-булавачку

Задача: выпрацоўваць навыкі хуткага бегу, дакладнасць i каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.

Aпicaннe гульні: дзеці мераюцца на палачцы: адзін абхоплівае яе рукою знізу, наступны шчыльна над iм i г. д. Калі ўсе возьмуцца за палачку, а верхні канец яе яшчэ свабодны, першы хлопчык прымае руку знізу i абхоплівае яшчэ вышэй. Toe ж робяць iіншыя, пакуль не застанецца свабоднага месца. Той, чыя рука будзе наверсе, павінен «icцiў поле». Гэта — палявы. Адзін з irpaкoўкідае далека па пляцоўцы палачку, па якую ён павінен бегчы i прынесцi «да агню»— звычайна да таго месца, адкуль палку кiдалі.  Пакуль палявы бегае за палачкай, астатнія павінны схавацца хто куды. Палявы прыносіць палачку «да агню», гаворыць:

                           Палачка-булавачка дамоў прыйшла,

                           Дома нікога не знайшла.

                           Каго першага знойдзе,

                           Той за палачкай пойдзе!

Пасля гэтых слоў ён падкідвае палачку i ідзе шукаць дзяцей, якія схаваліся, а тыя імкнуцца ўлучыць момант, схапіць палачку i «адстукацца». Калі iм гэта ўдаецца, па­лявы зноўідзе «у поле», а астатнія хаваюцца. Каліж паля­вы заўважьщь каго-небудзь раней i сам адстукаецца, тады «у поле» ідзе знойдзёны iм хлопчык ці дзяучынка.  

Правілы гульні:палявы не павінен увесь час знаходзіццца каля палачкі, каліз ліку irpaкoў, якія схаваліся, адстукаўся хто-небудзь адзін, палявы зноў ідзе «у поле».

Штандар, стой!

Задача: удасканальваць навыкі лоўлі мяча, уменне пападаць iм ва ўцекачоў, выпрацоўваць дакладнасць рухау. 

Aпicaннeгульні: адзін бярэ мяч — ён штандар. Усе астатнія стаяць вакол. ігрок з мячом падкідвае мяч з воклічам: «Валя, табе!» Валя ловіць мяч з воклічам: «Штандар, стой!» Усе спыняюцца. Валя кідае мяч, імкнучыся трапіць iм у каго-небудзь. Калі трапіць, той ловіць мяч з воклічам: «Штандар, стой!» Калі irpoк не трапіць мячом нi у кога, яму залічваюць штрафное ачко.

Гульня ідзе да пяць ачкоў.

Правілы гульні: названы irpoк павінен злавіць мяч i трапіць iм у аднаго з дзяцей, якія ўцякаюць.

Падсечка

Задача: удасканальваць навыкі пападання мячом у рухомую цэль, paзвіваць вакамер, пачуццё прасторы.

Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць вядучага — рыбака, яміпрысядае i кладзе перад сабой мяч. Астатнія становяцца паўкругам каля мяча. Рыбак гаворыць некалькі разоў:

— Клюе, клюе, клюе... i нечакана называе імя аднаго здзяцей.

Усе ўцякаюць, а той, каго ён назваў, павінен схапіць мяч i кінуць у каго-небудзь з ігракоў. Калі трапіць (падсячэ),падсечаны выбывае з гульні, а калі не трапіць—выбывае з гульні сам.

Апошніirpoк падкідвае мяч уверх iўцякае. Рыбак павінен злавіць мяч i трапіць iм ва ўцекача.

Правілы гульні:названае дзіця павінна кідаць мяч ва ўцекачоў i не адыходзіць ад рыбака.

Паляўнічыя i арол

Задача: развіваць трапнасць i дакладнасць удару, ва­камер, хуткасць рэакцыі.

Aпicaннe гульні: усе дзеці—паляўнічыя. 3 дапамогай жараб'ёўкі выбіраюць вядучага — арла, яны адвольна перамяшчаюцца на пляцоўцы, перакідваючы адзін аднаму мяч, i імкнуцца выбраць зручны момант, каб легка ударыць мячом у cпiнy ці па нагах арла. Але падыходзіць да арла бліжэй, чым пяць-шэсць крокаў, не дазваляецца. Калі  арол набліжаецца да паляўнічага, у якога мяч, той уця­кае або аддае мяч іншаму. Калі арол зловіць мяч на ляту, ён кідае яго за межы пляцоўкі. Вяртае мяч у гульню паляўнічы, па вiнe якога мяч быў злоўлены арлом. Паляўнічы, якому ўдаецца падбіць арла, мяняецца з iм ролямі.

Правілы гульні: арол можа адабраць мяч у паляўнічага, дакрануўшыся да яго рукой.

Паспей адбіць

Задача: практыкаваць ва ўменні лавіць мяч на ляту i трапляць iм ва ўцекача. Развіваць дакладнасць рухаў, хут­касць рэакцыі.

Aпicaннe гульні: усе дзеці рысуюць кpyгii бяруць лапаткі ракеткі). Адзін з ix застаецца без круга — гэта водзячы. ён падкідвае мяч, а дзеці адбіваюць яго, імкнучыся пры гэтым не выйсці са свайго круга, таму што водзячы можа заняць яго круг. Хто застаўся без круга, становіцца водзячым, кідае мяч, i гульня працягваецца.

Правілы гульні:  мяч павінен адбіваць той irpoк, над кругам якога ён пралятае.

Мянькі

Задача: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутамі, развіваць хуткасць рэакцый, смеласць, спрыт, вынослівасць, каардынацыю рухаў.

Aпicaннe гульні: на пляцоўцы рысуюць квадрат, які называюць «ракой». У цэнтры квадрата i ўздоўж кожнай бакавой лініі рысуюць кругі — «ямкі» дыяметрам 1—1,5 м i выбіраюць двух рыбакоў, астатнія дзеці — рыбы. Рыбакі, узяўшыся за pyкi, ловяць рыб, якія могуць выратоўвацца ў «ямах». Аднак знаходзіцца ў яме можа толькі адна рыба. Як толькі другая рыба заплывае ў яму, тая, што там зна­ходзіцца, павінна пакінуць яе. Злоўленыя рыбы дапамагаюць лавіць іншых рыб.

Гульня заканчваецца, калі рыбакі пераловяць ycix рыб. Пяць рыб, якія выратаваліся ў ямах, называюць мянькамі. Яны i з'яуляюццапераможцамі гульні.

Правілы гульні:рыба лічыцца злоўленай, калі рыбакі замкнуць pyкi вакол яе.

Жартаўнік

Задача: удасканальваць навыкі пападання мячом у рухомую цэль, ва уменні дзейнічаць хутка i дакладна. Развіваць дакладнасць рухаў, вакамер.

Aпicaннe гульні: на зямлі рысуюць круг дыяметрам 10—20 м (у залежнасці ад колькасці ўдзельнікаў). Затым iгpaкi дзеляцца на дзве каманды: жартаўнікі i палахлівыя.

Палахлівыя ў адвольным парадку перамяшчаюцца ўнутры круга, жартаўнікі (у аднаго з ix схаваны невялікі мяч) ходзяць вакол ixi час ад часу замахваюцца быццам для кідка. Ігрок з мячом у зручны момант кідае мяч у аднаго з палахлівых. Той, у каго трапіць мяч, выбывае, i гульня пачынаецца спачатку. Пасля трох промахаў каман­ды мяняюцца ролямі. Калі тры разы прамахнецца i дру­гая каманда, падлічваюцца irpaкi, якix выбілі

Перамагае каманда, якая выбіла больш irpaкoy праціўніка.

Правілы гульні: irpoк з мячом павінен у зручны момант трапіць iм у irpaкa, які знаходзіцца ў крузе.

Елка

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу з выкрутамii кіданнем па цэлі, якая рухаецца. Выхоўваць спрыт, уменне арыентавацца на пляцоўцы, выкарыстоўваць розныя тактычныя прыёмы.

Aпicaннe гульні: жараб'ёщкай дзеці выбіраюць «палевіка» i «елавіка». Астатнія irpaкi — біткі. На зямлі праводзяць дзве паралельныя лініі на адлегласці 15 — 20 м. Ад­на лінія абазначае мяжу горада, другая — вёскі. Паміж лініямі — поле. Елавжік стоячы на лініі горада, кідае ўга­ру мяч, a бiток адбівае яго бітай у поле, кідае біту, бяжыць у вёску i вяртаецца назад. Палявік павінен злавіць, або схапіць мяч з зямлі i трапіць iм у бітка ў той час, калі ён бяжыць, г. зн. засекчы. Калі гэта яму ўдаецца зрабіць, ён займае месца елавіка, елавік—месца бiткa, пасля ўдару якога мяч быў злоўлены або засечаны ў полі. Біток, які выбег з горада i не паспеў вярнуцца назад, застаецца ў вёсцы i вяртаецца пасля ўдару наступнага бiткa. Кaлi ўсе бiткi прамахнуліся, не здолелі адбіць мяч i засталіся ў горадзе, елавік кідае на елку, г. зн. высока угору, а палявік імкнецца злавіць мяч або падняць яго i засекчы каго-небудзь з бягучых у горад або ў вёску.

Правілы гульні: палявік павінен злавіць або схапіць мяч з зямлі i трапіць у бітка, які бяжыць у вёску або у горад.

Мяцёлка

Задача: развіваць хуткасць рэакцыю, спрыт, вакамер, дакладнасць рухаў, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах.

Aпicaннe гульні: гульню праводзяць на катку або добра ўтаптанай снегавой пляцоўцы. Для гульні кожны ўдзельнiк павінен мець мяцёлку (пучок галінак) i 3 —-5 ледзякоў (асколкаў лёду або змёрзлых снежак) дыяметрам 5 — 7 см.

На лёдзе (снезе) рысуюць круг дыяметрам 7 — 14 м. У цэнтры яго ставяць адзнаку—«мету». На лініі круга, на аднолькавай адлегласці адна ад адной, кожны irpoк капае лунку шырынёй 15 — 30 см i глыбінёй 5 — 7 см. Пасля гэ-тага адзін з irpaкoy кладзе лядзяк на «мету», а астатнія — за лініяй круга, iўсе становяцца каля cвaix лунак. Ігрок,лядзяк якога ляжыць на меце, рэкламуе: «Усім разам на гэтым месцы паўвека месці, аднаму замесці»— iўдарае мяцёлкай па лёдзе. Irpaкi бягуць да меты icвaiмi мяцёлкaмi імкнуцца замесці лядзяк у сваю лунку. Калі лядзяк замецены, на мету кладзецца другі лядзяк, irpaкi вяртаюцца да cвaix лунак, i каманду падае наступны irpoк, які стаіць злева ад папярэдняга. Гульня працягваецца, пакуль не будуць замецены ўсе ледзякі. Пераможцам аб'яуляецца той, хто замяце ў сваю лунку найбольшую колькасдь ледзякоў.

Правілы гульні:  у час гульні забараняецца хапаць адзін аднаго рукамі, падстаўляць падножкі.

Кошка i мышка

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, увагу, выхоўваць смеласць i пачуццё калектывізму.

Апісанне гульні: па лiчылцы дзеці выбіраюць кошку i мышку. Усе астатнія дзеці, узяўшыся за рукі, становяцца ў круг. Круг размыкаюць у двух месцах, утвараючы вароты. Мышка знаходзіцца ў крузе, кошка за кругам. Па сігналу кошка імкнецца злавіць мышку. Кошка можа трапіць у круг толькі праз вароты. Мышка бегае, дзе хоча, пралазіць пад рукамі дзяцей. Калі кошка зловіць мышку, яны мяняюцца ролямі.

Правілы гульні: кошка i мышка павінны часта мяняцца ролям

ГУЛЬНІ СЯРЭДНЯЙ І МАЛАЙ РУХОМАСЦІ

Клубок

Задача: фарміраваць уменне рухацца адзін за адным па спіралі. Выхоўваць дысцыплінаванасць, арганізаваныя дзеянні дзяцей у калектыве.

Апісанне гульні: дзеці стаяць у крузе i гавораць нараспеў: «Холадна стала, трэба нiткi матаць». Назначанае дзіця падыходзіць па чарзе да кожнага, кланяецца i запрашае ісціза сабой. Так працягваецца да таго часу, па­куль усе не стануць адзін за адным, узяўшыся за рукі. Першы ў радзе пачынае рухацца па спіралі i вядзе за сабой астатніх. Так утвараецца вялікі клубок. Пасля гэтага першы ў радзе гаворыць:

—  Холадна  стала.  Вось  i гатовы  наш  клубок.  Трэба цёплы шаль вязаць.

У гэты час клубок паступова размотваецца у доўгі ланцужок, i тады дзеці гавораць:

—  Які доўгіi цёплы шаль атрымауся.

Правілы гульні: дзеці пaвiнны моцна трымацца за pyкi пры ўтварэнні клубка i пры "размотванні” яго ў дoўгi ланцужок.

Палатно

Задача: практыкаваць ва ўменні хадзіць па спіралі, узгадняючы свае pyxi з pyxaмi дзяцей, якія ідуць побач; развіваць каардынацыю рухаў.

Aпicaннe гульні:  дзеці, узяўшыся за pyкi, утвараюць шарэнгу — гэта палатно. Першы ў шарэнзе называецца «маткай». Недалёка ад дзяцей стаіць кравец. Матка стащь нерухома i паказвае дзецям, каб завіваліся вакол яе. Калі

ўсе заўюцца, кравец зaбipae апошняга з ланцуга. Пасля гэтага ўсе развіваюцца, а матка пачынае лічыць, называючы кожнага пачаргова: «першае палатно», «другое палатно» i г. д. Не далічыўшыся апошняга палатна, яна пытаецца: «Дзе ж яшчэ адно палатно?» Ей адказваюць: «Па нiткi пайшло!»

    Такім чынам, гульня працягваецца да таго часу, пакуль кравец не забярэ i не схавае па аднаму ўcix дзяцей, акрамя мaткi. Пасля гэтага матка ідзе шукаць палатно, а калі знойдзе, загадвае краўцу пералавіць дзяцей яе палат­на. Яны разбягаюцца, а кравец ix ловіць.

Правілы гульні:стоячы ў шарэнзе, пры закручванніi раскручванні вакол маткі, трэба моцна трымаць адзін аднаго за pyкi; дзіця-кравец павінна непрыкметна забраць дзіця-палатно i схаваць яго.

Гусі-лебедзі i воўк

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, узгодненасць дзеянняў. Выхоўваць пачуццё калектывізму, смеласць, сумленнасць.

Aпicaннe гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць гаспадыню i ваўка. Усе астатнія — гусі-лебедзі.

     Гаспадыня з гусямі-лебедзямі ідзе ў адзін бок — там ix дом, воўк ідзе ў другі бок, «за гару» — там яго дом.

Паміж домам гаспадыніi домам ваўка — чыстае поле.

Гаспадыня гаворыць гусям-лебедзям:

                               Гyci-лебедзі! Пара

                                  У чыста поле са двара!

     Пасля слоў гаспадыні гусі-лебедзі махаюць крыламі, крычаць: «Га-га-га!» — i бягуць у чыстае поле.

    Ix пачуў воўк i пачаў падкрадвацца да гусей-лебедзей. Ступіць крышку, адыдзе назад, а сам сціскае гусей-лебе­дзей да свайго дома. Загнаў ён ixycix у свой дом i гаво­рыць:

                                             — Сядзіце,

                                              Не крычыце,

                                              Крыламі не махайце!

Пайшла гаспадыня гусей шукаць. Ідзе па чыстым полі, прыгаворвае:

                                               — Тут воўчы след,

                                               Тут гусіны след.

                                               Тут воўчы след!

                                               Тут гусіны след...

Так па слядах i падышла да воўчага дома. Прыйшла i заве ваўка:

—  Воўк, воўк!Ідзі сюды!

Воўк выйшаў i пытаецца:

—  Што табе трэба?

Гаспадыня гаворыць:

—  Цi не ты ўкраўмaix гусей-лебедзей?

Воўк адказвае:

—  Ды я твaix гусей i не бачыу! Якіяяны ў цябе былі?

Гаспадыня адказвае:

                             — I белыя былі,

                             I шэрыя былі,

                             I стракатыя!

Воўк падумаў i прыдумаў xiтрасць:

                     — Вось па гэтай сцяжынцы пойдзеш —

                     Уcix гусей-лебедзей знойдзеш:

                      I белых, i шэрых, i стракатых!

Гаспадыня пайшла па сцяжынцы, якую ей воўк паказаў, а гусі лебедзі ў гэты час замахалі крыламі.  Гаспады­ня прыслухалася i пытаецца:

—  Воўк, што гэта за шум у твaiм доме?

 Воўк адказвае:

—  Гэта ў мяне лыжкі ды мicкi з полкі на падлогу падаюць!

Гyciў гэты час зашыпелі. Гаспадыня пытаецца:

 — Воўк, воўк!  Хто гэта ўтвaiм доме так шыпіць?

 Воўк адказвае:

—  Гэта капуста у маёй печы кіпіць!

 Гyciў гэты час затупалі нaгaмi. Гаспадыня пытаецца:

—  Воўк! Хто гэта у твaiм доме так тупае?

Воўк адказвае:

—  Гэта мае коні капытамі ў стайні б'юць, аўса  хочуць.

Тут раптам гyci як закрычаць:

—  Га-га-га! Га-га-га!

—  А  гэта   хто?—пытаецца   гаспадыня-—Гэта   мае  гусі-лебедзі! Аддай мне ix!

Воўк гаворыць:

—  Не аддам!

Тады гаспадыня падымае з зямлі каменьчык iпытаецца:

—  Воўк! Хочаш з'есці авечку?

—  Хачу. Дзе авечка?

Гаспадыня кідае каменьчык i гаворыць:

—  Вось яна! Даганяй!

Воўк — бягом за авечкай. А гаспадыня падбягае да воўчага дома i крычыць:                                              

—  Гусі-лебедзі, дадому!

Гyci выбягаюць i бягуць да свайго дома. Воўк кідае авечку i гоніцца за гусямі Калі ваўку не ўдаецца схапіць ніводнага з гусей, усе гyci збіраюцца ў гаспадынінымдоме i дражняць яго:

                               Воўк за гарою,

                               Шэры за крутою.

                                Ваўка не баюся,

                                Kieм баранюся,

                              Качарэжкай адаб'юся.

     А калі воўк схопіць каго-небудзь з гусей-лебедзей, той i становіцца ваўком, i гульня пачынаецца спачатку.

Правілы гульні: бегчы ад ваўка можна толькі пасля слоў гаспадыні: «Гусі-лебедзі, дамоў!» (Адлегласць ад до­ма ваўка да дома гаспадыні павінна быць не менш чым 30 м.)                                        

Жмуркі

Задача: практыкаваць у бегу з лоўляй i выкрутам  ва ўменні хутка арыентавацца ў навакольным, развіваць вынослівасць.

Апісанне гульні: па лічылцы дзеці выбіраюць важака. Гэта будзе кот Апанас. Кату завязваюць хустачкай вочы iўсе разам вядуць яго да дзвярэй. Як падвядуць яго да дзвярэй i паставяць на парог, загадваюць узяцца за ручку, а потым, усе разам, хорам, нараспеў распачынаюць такую гаворку з катом:

—  Кот, кот! На чым cтaiш?

—  На дубе!

—  За што трымаешся?                                          

—  За сук!

—  Што на суку?

—  Вулл!

—  Што у вуллях?

—  Пчолы!

—  Што у пчол?

—  Мёд!

—  Каму мёд?

—  Мне ды сыну майму!

—  А нам што?

—  Гліны на лапаце!

   Пасля гэтых слоу дзеці спяваюць:

                            Ну, кот Апанас,

                            Лаві тры гады нас!

                            Лаві нас хутчэй,

                            Не развязвай вачэй!

       Пасля гэтых слоў дзеці разбягаюцца ў розныя бакі. А кот Апанас пачынае лавіць дзяцей. Расставіць ён pyкii ходзіць туды i сюды. А ўсе іншыя бегаюць вакол ката, то дакрануцца да яго пальцам, то тузануць за адзенне. Толькі кот хоча схапіць каго-небудзь, а ўжо ўсе адбеглі ці схаваліся ў яго за cпiнoй. Ды яшчэ ўсяляк дражняць ката. Да таго часу бегае кот, пакуль не схопіць каго-небудзь, хто не паспеў выкруціцца. Каго кот cxaпiў, той i замяняе яго — становіцца катом.

Правілы гульні: да каго дзіця-кот дакранецца рукой, лічыцца злоўленым.

Рэдзька

Задача: развіваць сілу, спрыт, каардынацыю рухаў, выхоўваць пачуццё сяброўства, узаемавыручкі.

Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраюцца Ясь i гаспадар. Усе астатнія ўдзельнікі гульні — рэдзькі. Ясь адыходзіць куды-небудзь далей убок. Гаспадар застаецца з рэдзькамі. Ён гаворыць:     _г

— Садзіцеся, рэдзькі, на зямлю, адна за адной, адна за адной!

Рэдзькі садзяцца так, як загадаўiм гаспадар.

— Цяпер,— гаворыць гаспадар,— няхай кожны абхопіцьабедзвюма рукамі таго, хто сядзіць спераду.

Рэдзькі робяць, як загадаўiм гаспадар. Пасля гэтага яны спяваюць:

                               Мы на градцы сядзім!

                              Ды на сонейка глядзім!

                              Свяці, свяці, сонейка,

                              Каб нам было цёпленька.

      А гаспадар перад градкай пахаджвае. Раптам здалёк чуецца:

                                      Еду, еду, еду,

                                      Ніяк не даеду.

                                      Прыпрагу сароку,

                                      Паеду далека.

                                      Хуценька паеду,

                                    Каб паспець к абеду.

Сказаўшы гэта, Ясь спыняецца i стукае палкай аб падлогу.

Гаспадар пытаецца: — Хто там?

—  Ясь.

—  Што табе трэба? Ясь адказвае:

                                    Скінуўся я з печы,

                                     Пабіў сабе плечы.

                                     Охаю, уздыхаю,

                                     Рэдзькі жадаю.

Гаспадар кажа:

—  Вырві сабе рэдзьку, толькі не рві карэньчыкі

  Ясь падыходзіць да градкі — к канцу чаргі   дзяцей — ipвe рэдзьку, якая сядзіць апошняй.

      А рэдзькі сядзяць на градцы, моцна трымаюцца адна за адну ды пасмейваюцца над Ясем:

                            Ножкі у Яся тоненькія,

                            Ручкіў Яся слабенькія!

    Нарэшце Ясь паднатужыўся, злаўчыўся i вырваў адну рэдзьку.

Пачаў Ясь з градкі другую рэдзьку цягнуць. Ды сілы ў яго няшмат. А рэдзькіi гаспадар над iм пасмейваюцца.

Тут Ясь заве   на дапамогу першую рэдзьку:

— Ідзі, мая рэдзька, на дапамогу!

Падбягае да яго рэдзька, пачынаюць яны разам цяг­нуць. I кожная рэдзька, якую яны з градкі вырвуць, дапамагае рваць наступную.

I так працягваецца да таго часу, пакуль на градцы нiчога не застанецца.

Правілы гульні: дзіця-Ясь мае права цягнуць толькі апошняе ў радзе дзіця-рэдзьку, абхапіўшы яго рукамі за пояс.

Вяроўка-змейка

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт i каардынацыю рухаў.

Апісанне гульні: на зямлі рысуюць вялікі круг, вакол якога садзяцца ўсе дзеці. За кругам ходзіць водзячы. Нечакана ён выдае на сярэдзіну круга вяроўку-змейку. Усе бягуць, імкнучыся як мага хутчэй стаць на яе. Каму месца не хопіць, выбывае з гульні.

Правілы гульні:   нельга   штурхаць   іншых,   імкнучыся  стаць на вяроўку; водзячы, кідаючы змейку ў круг, паступова робіць яе карацейшай да таго часу, пакуль на яе зможа стаць толькі адзін удзельнік, які i становіцца водзя-чым.

Круг-кола

Задача: практыкаваць у лоўлі мяча, пападанніiм у вертыкальную цэль, развіваць дакладнасць рухаў.

Aпicaннe гульні: адзін з удзельнікаў гульні — водзячы. Ён бярэ мяч і, стукаючы iм аб зямлю, гаворыць:

                                     Я гарлачык выпycцiў

                                     Аб падлогу яго разбіў.

                                     Раз, два, тры,

                                     Яго, Каця, лаві!

Адразу ж пасля гэтых слоў водзячы моцна стукае мя­чом аб зямлю, а дзіця, імяякога было названа ў пecнi, ловіцьмяч i адбягае ўбок.

Усе падымаюць pyкi, утвараючы над галавой кола-круг, i гавораць:

                                      Роза, бяроза, зялёны луг.

                                      Кінь мячык у круг!

Дзіця з мячом адказвае:

                                      Роза, бяроза, лілея, мак.

                                      Мячык я аддаю так!—

i кідае мяч, імкнучыся трапіць каму-небудзь з дзяцей у счэпленыя над галавой pyкi.

Правілы гульні: каму трапіць мяч у круг-кола, той водзіць.

Церамок

Задача: практыкаваць у пападанні мячом у рухомую цэль, ва ўменні дзейнічаць хутка i дакладна.

Апісанне гульні: кожны ўдзельнік гульні, акрамя водзячага, рысуе сабе маленькі кружок — церамок. Водзячы, стоячы ўбаку, падкідвае мяч угару. У гэты час усе дзеці мяняюцца церамкамі — перабягаюць з кружка ў кружок. Водзячы ловіць мяч i кідае ў дзіця, якое не паспела перабегчы i заняць церамок. Калі мяч трапіць у яго, водзячы становіцца ў свабодны церамок, а няспрытнае дзіця ідзе вадзіць.

Правілы гульні: нельга кідаць мяч у irpaкa, які паспеў заняць  церамок;  дзіця,  якое  стукнулі  мячом,  становіцца новым водзячым.

Вядзьмар

Задача: практыкаваць ва ўменні пападаць мячом у рухомую цэль, развіваць дакладнасць рухаў, вакамер.

Апісанне гульні: дзеці рысуюць на зямлі вялікі круг. У сярэдзіне круга робяць невялікую ямку, у якую кладуць мяч. Аднаго з iгpaкoў выбіраюць ведзьмаром. Астатнія дзеці падыходзяць да ямы з мячом. Вядзьмар назначае, каму з дзяцей выбіваць мяч.

Пасля гэтага ўсе бягуць, а названае дзіця бярэ мяч iкідае яго ва ўцекачоў. Дзіця, у якога трапілі мячом, выходзіць з круга. Вядзьмар бярэ мяч, зноў кладзе яго ў ям­ку i назначае новага выбівалу.

Правілы гульні:  усе дзеці павінны знаходзіцца каля ямы з мячом да таго часу, пакуль вядзьмар не назначыць выбівалу. Вядзьмар мае права назначыць выбівалай тое дзщя, якое стаіць далека ад ямы з мячом.

Пошта

Задача: удасканальваць навыкі бегу, уменне хутка арыентавацца ў навакольных абставінах. Развіваць памяць, мысленне.

Апісанне гульні: усе, хто гуляе, выбіраюць сабе назву беларускага горада ці сяла i становяцца ў круг, не трымаючыся за pyкi. Аднаму з дзяцей завязваюць вочы, ён выходзщь на сярэдзіну круга i называе два гарады. Дзеці, якія маюць гэту назву, павінны памяняцца месцамі перабегчы ціха, каб той, хто стаіць у крузе, не чуў, дзе перабягаюць, i не злавіўix. Каліён зловіць аднаго з тых, хто перабягае, то становіцца на яго месца. Злоўленаму завяз­ваюць вочы, i ён становіцца ў сярэдзіну круга. Гульня пачынаецца зноў.

Правілы гульні: дзіця, якое стаіць у цэнтры круга, павінна ведаць назвы гарадоў i сёлаў, што выбралі дзеці; мяняцца мecцaмi дзеці павінны перабягаючы цераз круг, а не са знадворнага боку яго.

У арла

Задача: удасканальваць навыкі кідання ў цэль, садзейнічаць развіццю вакамера, дакладнасці рухаў, развіваць спрыт, сілу.

Апісанне гульні: на пень цi зямлю ставяць цурку i на адлегласці 5 м ад яе праводзяць рысу, за ей праз кожны метр праводзяць яшчэ пяць рыс. Каля кожнай рысы ставяць цацку — птушку i даюць ей назву: каля першай— верабей, далей — кулік, курыца, варона, каршун, арол.

      Удзельнікі гульні з першай рысы пачынаюць кідаць біту (роўную палку даўжынёй у адзін метр) у цурку. 3 той рысы, адкуль irpoк не саб'е цурку, ён атрымлівае мянушку: верабей, кулік, курыца i г. д. Пераможцам у гэтай гульні з'яуляецца той, хто з самай далёкай рысы саб'е цурку.

Правілы гульні: на наступную рысу дзіця можа пераходзщь толькі тады, калі збіта цурка з папярздняй лініі.

У млын

Задача: развіваць сілу, спрыт, вынослівасць. Выхоўваць пачуццё калектывізму.

Апісанне гульні: дзеці ўтвараюць круг. На сярэдзіну яго выходзяць тры пары. Яны становяцца адзін да аднаго спіной i моцна счэпліваюць pyкi, сагнутыя у локцях. Дзеці, што стаяць у крузе, павольна рухаюцца ў правы бок i спяваюць:

                                   Млынарня на горцы

                                   Крыламі махае,

                                   Крыламі махае,

                                   Зерне працірае.

                                   Сама не глытае,     

                                   Другі хлеб выпякае.

У час спеваў дзеці, што знаходзяцца ў сярэдзіне круга, імітуюць колы млына: адзін нахіляецца, другі ў гэты час абапіраецца на cniнy таварыша i падымае нori. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль адна з пар не спыніцца. 

Правілы гульні: у сярэдзіну круга павінны выйсці дзеці аднолькавай фізічнай падрыхтоукі.

Не сыдзі з цуркі

Задача: развіваць сілу, спрыт, каардынацыю рухаў. Вы­хоўваць смеласць.

Aпicaннe гульні: двое становяцца адзін супраць аднаго на пастаўленыя цуркі. Бяруць абедзвюма рукамі за канцы вяроўку. 3 воклічамі: «Цягніі палатно, будзе тоўстае!»— цягнуць адзін аднаго да сябе, стараючыся саштурхнуць з цурак.

Правілы гульні: прайграе той, хто страціць раўнавагу i дакранецца нагой да зямлі.

Сляпы музыкант

Задача: развіваць увагу на   слых,   памяць,   мысленне, фантазію.

Апісанне гульні: усе дзеці становяцца ў круг. Аднаму з ix завязваюць вочы i даюць у pyкi палачку. Гэта — сляпы музыкант, ён дакранаецца палачкай да каго-небудзь з дзяцей. Дзіця, да якога музыкант дакрануўся палачкай, падае голас: пішчыць, гудзе, імкнецца змяніць голас, каб сляпы музыкант не здагадаўся, хто гэта. Калі музыкантадгадае, хто падаў голас, той дае на сярэдзіну круга, i гульня працягваецца з новым музыкантам.

Правілы гульні: калі дзіця-музыкант тры разы не пазнае, хто падаваў голас, ён выбывае з гульні.

Золата

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт, вытрымку, назіральнасць.

Aпicaннe гульні: дзеці садзяцца ў рад. Адно дзіця — водзячы. Ён дзеліць золата, непрыкметна хаваючы яго ў ру­ках каго-небудзь з дзяцей. Потым водзячы адыходзщь на 3 — 4 крокіi крычыць: «Золата, да мяне!»

Той, у каго схавана золата, павінен усхапіцца i бегчы да водзячага. Але ўсе ўважліва сочаць адзін за адным і імкнуцца  затрымаць irpaкa з золатам. Калі iгpaкy не ўдаецца выскачыць з рада, гульня пачынаецца спачатку, кожны застаецца на сваім месцы. Калі ж irpaкy з золатам удаецца вырвацца, ён становіцца вядучым, а вядучы займае яго месца. Гульня працягваецца.

Правілы гульні: дзеці не павінны падаваць выгляду, што золата ўix няма.

Вугольчык

Задача: развіваць сілу, спрыт, каардынацыю рухаў, вытрымку.

Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць маці i чорта. Усе са­дзяцца ў рад, а маці бярэ вугольчык, абыходзіць ycix дзя­цей i кожнаму гаворыць: «На табе»—i аддае вугольчык аднаму з дзяцей. Чорт адгадвае, каму маці дала вуголь­чык. Калі ён адгадае, то дзіця застаецца з маці, але ады­ходзіць убок i ў гульні не ўдзельнічае. Калі не адгадае, то дзіця, у якога быў вугольчык, ідзе да чорта. Затым маці зноў раздае вугольчык, а чорт адгадвае. Калі застаецца з рада толькі адно дзіця, маці пытаецца ў чорта: «Адгадай,у маткіцiў дзіцяткі?» Калі чорт адгадае, то гэтае дзіця ён зaбipae.

Пасля гэтага ўсе irpaкi бяруць палку ці вяроўку. 3 аднаго канца якой становіццца маці са свaiмi дзецьмі, а з другога — чорт са свaiмi дзецьмі Кожны імкнецца перацягнуць палку на свой бок. Хто перацягне, той i выйграе.

Правілы гульні: дзеці, якім не дастаўся вугольчык, да канца гульні нi адным рухам не павінны паказваць гэтага.

Чараўнік

Задача: практыкаваць ва ўменні імітавацьдзеянні дарослых, развіваць узгодненасць рухаў, памяць.

Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць чараўнікa. ён садзіцца i чакае дзяцей, якія, адышоўшы ўбок, дамаўляюцца, што будуць рабіць, напрыклад, збіраць ягады, купацца ў рацэ i інш.

Потым яны ідуць да чарауніка i гавораць:

—  Добры дзень, чараушк!

 Чараунік адказвае:

—  Добры дзень, мілыя дзеткі!  Дзе вы былі?

Дзеці адказваюць:

—  У лесе!— i пачынаюць паказваць тое, што яны дамовiлicя рабіць.

Дзеці паказваюць, а чараўнік павінен адгадацъ. Калі адгадае, дзеці ад яго ўцякаюць, а ён ловщь ix. Каго зловіць, той становіцца чараўніком, а ранейшы чараўнік ідзе да дзяцей. Гульня пачынаецца спачатку.

Правілы гульні: pyxiўcix дзяцей павінны мець аднолькавы характар; чараўнік мае права лавіць дзяцей толькi на адзначаным месцы.

Схавай рукі

Задача: развіваць спрытнасць, хуткасць, рэакцыю, увагу, назіральнасць. Выхоўваць смеласць.

Aпicaннe гульні: тыя, што гуляюць, бяруць доўгую вя­роўку, завязваюць яе канцы i становяцца ў круг, трымаючыся pyкaмi за вяроўку. Адзін з irpaкoў — водзячы становіцца ў круг i стараецца хутка стукнуць каго-небудзь па руках. Кожны з irpaкoy імкнецца заўважыць намер водзя­чага i спяшаецца адразу ж прыняць свае pyкi з вяроўкі.

Правілы гульні: водзячы павінен увесь час рабіць падманныя pyxi, каб дзеці не здагадаліся, у якімнапрамку ён будзе бегчы па кругу.

Шавц

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, развіваць увагу, дакладнасць рухаў.

Апісанне гульні: нёкалькі irpaкoy становяцца ў адзін рад. Апошні трымае ў руках ручнік i пытаецца:

—  А дзе шаўцы?

—  На тым канцы!— кажуць яму.

Ен бяжыць у другі канец, імкнучыся ўдарыць ручніком irpaкa, што стаіць першым. Той не чакае гэтага, а ўцякае ад яго. Калі ўцекача паспелі ўдарыць, ён становіцца водзячым, i гульня пачынаецца спачатку.

Правілы гульні:калі водзячы не запляміць уцекача, ён атрылівае штрафное ачко, колькасць якіх падлічваецца ў канцы гульні.

Лавец кур

Задача: удасканальваць нaвыкi бегу з лоўляй i выкрутамi. Развіваць спрытнасць, вынослівасць, настойлівасць. Дзеці выбіраюць пеўня, усе астатнія — куры,  расстаўляе pyкii гоніць курэй пад печ:

—  Кыш пад печ, кыш пад печ...

 Потым певень пытае:

—  А колькі вас ёсць?

—  Колькі у лесе дроў!

Куры разбягаюцца, а певень ловіць ix. Пасля ўсе садзяцца на лаву, певень скручвае пытку з хусткі або ручніка. 3 кожнай курыцай у яго адбываецца размова:

—  На чым сядзіш?

—  На ганачку.

—  За што трымаешся?

—  За клямачку.

—  А што гэта збоку?

—  Бочка.

—  А што ў бочцы?

—  Мёд.

—  А каму есці?

—  Мне, а пеўню нос у смале.

Тады певень б'е пыткай курыцу, тая ўцякае i хаваецца. Калі ж курыца на пытанне «Каму есці?» адказвае: «Пeвень, для цябе мядок»,— ён яе не чапае, а пераходзщь да наступнай.

Правілы гульні: певень павінен лавіць курэй на абмежаванай плошчы.

Лясь, лясь, уцякай!

Задача: удасканальваць навыкі бегу, мяняючы тэмп i напрамак. Развіваць спрытнасць, хуткасць.

Апісанне гульні: дзеці ходзяць па пляцоўцы, збіраюць кветкі, плятуць вянкі. Некалькі дзяцей выконваюць ролю конікаў, яны стаяць у баку на некаторай адлегласці ад дзяцей. На словы:

                                    Лясь, лясь, уцякай!

                                     Цябе конi стопчуць.

                                    А я коней не баюся

                                     Па дарозе пракачуся —

дзеці ўцякаюць, конікі скачуць на палачцы i імкнуцца дагнаць ix.

Пры паўторы гульні дзеці i конікi мяняюцца ролями.

Правілы гульні: уцякаць патрэбна толькі пасля слова «пакачуся», irpoк, якога дагоніць конік, часова выбывае з гульні.

У масла

Задача: выпрацоўваць уменне адбіваць палкай драўляны шар, а таксама забіваць яго ва ўмоўленае месца. Развіваць дакладнасць рухаў, вакамер.

Апісанне гульні: дзеці капаюць невялікія ямкіпа акружнасщ круга, а ў цэнтры вялікую ямку, якая называецца маслам. Потым яны мераюцца па палцы, каму быць маткай, а каму — палявым, icцi у поле пасвіць свінню. На адлегласці 20 м ад круга дзеці ставяць драўляны шар (мяч), які называецца свіннёй. Матка з ycixciл б'е палкаю па шары, каб ён заляцеў як мага далей. Палявы знаходзіць яго i гоніць да масла. Дзеціi матка стаяць, упёршыся cвaiмi палкамі ў ямкі, i вартуюць масла. Як толькі палявы падгоніць свінню блізка да масла, хто-небудзь з дзяцей або матка дабіваюць яе палкай. Калі ў час гэтага ўдару палявы зоймесваёю палкай ямку, што апусцела, яе гаспадар робіцца палявым, а палявы займае яго месца.

Калі ж палявому, нягледзячы на вартавых, удаецца загнаць свінню ў масла, то ў поле ідзе матка, i гульня па­чынаецца спачатку.

Правілы гульні:адбіваць драўляны шар дзеці павінны ў той час, калі ён знаходзіцца каля ix ямкі, або недалёка ад яе; матка мае права адбіць шар тады, калі ён знаходзіцца каля «масла».

Што poбiш?

Задача: развіваць памяць, кемлівасць, увагу. Выпрацоўваць каардынацыю рухаў.

Aпicaннe гульні: дзеці выбіраюць гаспадыню i, стаўшы ўкруг, рысуюць вакол сябе кружкі. Гаспадыня абыходзщь irpaкoў, задае кожнаму работу, напрыклад пячы хлеб, варыць абед, пілаваць дровы, касіць сена i г. д. Дзеці пастукваюць палачкай па свайму кружку i ўвесь час гавораць, якую работу яны выконваюць. Даўшы кожнаму заданне, гаспадыня становіцца у сярэдзіне круга i гаворыць:

— А цяпер будзем усе забіваць цвікі!

    Праз некаторы час яна загадвае iмпілаваць, затым стругаць i г. д. Дзеці абавязаны выконваць усё, што за­гадвае гаспадыня. Даўшы некалькі заданняў, гаспадыня паказвае прутком на аднаго з irpaкoyi нечакана пытаецца: «Што poбiш?»

     Ігрок павінен адразу ж назваць работу, якую яму даручылі ў пачатку гульні, пасля чаго гаспадыня дае yciм новыя заданні. Перамагае той, хто hiразу не памыліўся.

Правілы гульні: на пытанне: «Што poбiш?”— irpoк па­вінен назваць работу, якую яму даручылі ў пачатку гульнi. Калі irpoк памыліўся, ён павінен адгадаць загадку, якую яму загадваюць.

Нос, нос, нос, лоб

 Задача: развіваць хуткасць рэакцыю, увагу.

Апісанне гульні: iгpaкi утвараюць круг, пасярэдзіне вядучы. ён кажа: «Нос, нос, нос, лоб». На тры першых словы вядучы трымаецца за нос, а пры чацвёртым замест лба ён дакранаецца рукой да другой часткі галавы. Irpaкi павінны рабіць усё, як гаворыць, а не як робіць вядучы, i не даць сябе зблытаць. Хто памыліўся — выбывае з гульні.

Правілы гульні:  дзеці павінны дакранацца рукой да той часткі цела, якую называе вядучы.

У сяло

Задача: пазнаёміць з назвамі беларускіх вёсак, развіваць памяць.

Aпicaннe гульні: irpaкi выбіраюць гаспадара i паштальёна. Потым паштальён адыходзіць убок, а гаспадар дае ўciм назвы якіх-небудзь вёсак, населеных пунктаў. Падыходзіць паштальён.

— Бум-бум!

—  Хто ідзе?

—  Сам паштальён!

—  За чым?

—  За сялом!

—   За якім?

Ігрок называе пэўную назву. Калі сярод дзяцей ёсць irpoк з такой назвай, ён замяняе паштальёна, а паштальён садзіцца на яго месца.

Правілы гульні:  iгpoк-паштальён павінен называць белapycкiя сёлы.

Кашка

Задача: удасканальваць навыкі бегу па кругу. Развіваць увагу.

Aпicaннe гульні:  дзеці выбіраюць вядучага «кашавара» i становяцца тварам у круг. Кашавар бяжыць за cпiнaмi дзяцей i непрыкметна падкідвае да ног каго-небудзь «лыжку» (хустачку, шышку, каменьчык). Пасля гэтага бяжыць яшчэ круг i падштурхоувае irpaкa, якому падкінута лыжка, гаворачы: «Кашку вары!» ігрок становіцца ў сярэдзіну круга, дзе павінен знаходзіцца да канца гульні. Калі iгpoк заўважыць падкінутую яму лыжку, ён падымае яе i сам становіцца кашаварам. Па меры таго як дзеціідуць варыць кашку, круг звужаецца. Гульня заканчваецца, калі ў крузе застанецца не больш як чатыры iгpaкi.

Правілы гульні: iгpaкi ў крузе. павінны заўважыць падкінутую лыжку, толькі паваротам галавы. Сыходзіць з месца забараняецца.

Кулюкушкі

Задача: практыкаваць ва уменні хутка арыентавацца ў навакольных умовах. Развіваць кемлівасць, увагу.

Aпicaннe гульні: удзельнікі мераюцца па палцы i выбіраюць кулюкуванніка. ён садзіцца ў пэўным месцы i зажмурвае вочы. Астатнія ў гэты час хаваюцца. Праз некалькі мінут кулюкуваннік крычыць:

—  Цi год?

Калі хто не паспеў схавацца, адказвае:

—  Яшчэ не!

У адваротным выпадку ўсе маўчаць, каб не выдаць, хто дзе схаваўся.

Тады кулюкуваннік расплюшчвае вочы iідзе шукаць. Калі знойдзе каго-небудзь з irpaкoy, вядзе на тое месца, дзе кулюкуваў. Той павінен там застацца. Кулюкуваннікшукае астатніх i, калі ўcix знойдзе, кулюкуваць застаец­ца той, каго знайшоў першым.

Правілы гульні: irpoк-кулюкуваннік павінен знайсці ўcix дзяцей, якія схаваліся, i прывесці ix на тое месца, дзе кулюкуваў.                   

Пацяг

Задача: развіваць сілу, каардынацыю рухаў. Выхоўваць пачуццё калектывізму, узаемадапамогі. 

Aпicaннe гульні: дзеці дзеляцца на дзве роўныя па сіле каманды, якія строяцца ў шарэнгі па адной лініі, спераду — дужэйшыя, ззаду — слабейшыя. Затым усе irpaкi бяруць адзін аднаго рукамі за пояс. Паміж камандамі на зямлю кладзецца невялікі прадмет — мета. Пасля гэтага першыя irpaкi каманд, стоячы над метай, гэтак жа бяруць адзін аднаго за пояс, i каманды пачынаюць павольна цягнуць кожная ў свой бок.

Выйграе каманда, якая здолее разарваць ланцуг другой каманды або перацягнуць яе цераз мету.

Правілы гульні: дзеці кожнай каманды павінны моцна трымацца адзін за аднаго, каб не разарваўся ланцуг.

Пабелка

Задачы: развіваць сілу, спрытнасць, волю да пepaмoгi.

Aпicaннe гульні: на заснежанай пляцоўцы дзеці, узяўшыся за pyкi, ідуць па кругу, пасярэдзіне якога ляжыць вялікі камяк снегу.

Па сігналу кожны гуляючы, упіраючыся нaгaмi, iмкнeцца штурхнуць таго, хто стаіць побач, на снегавы камяк, каб «пабяліць» яго (на адзенні «пабеленага» застаецца след ад снегу). Той irpoк, які дакрануўся да камяка, выбывае з гульні, а дзеці зноў бяруцца за рукі, i гульня працягваецца. Апошнія двое, што засталіся ў гульні, становяцца паабапал камяка i бяруцца за руки . Хто з ix «зацягне» праціўнiкa на камяк, той i выйграе.

Правілы гульні: цягнуць праціўніка можна толькі за pукi. Апускаць рукі забараняецца.

ПЕРШАЯ МАЛОДШАЯ  ГРУПА

Маша

Задачы: развіваць тэмбравы слых, вызываць добрыя пачуцці.

Правілы: называць імя таго, хто зваў, з завязванымі вачыма.

Змест:

Дарослы кажа:

Есць у нас дзяўчынка Маша

І есць у нас хлопчык Саша,

Яны хочуць пагуляць, хто пакліча – адгадаць.

Дзяўчынцы або хлопчыку завязваюць вочы хустачкай. Дзеці,трымаючыся за рукі, ідуць па крузе і спяваюць:

Маша, Маша, ты пацеха наша,

Адгадай, хто пяе,імя твае назаве.

Хто-небудзь адзін з дзяцей праспявае: “Маша”.

 Маша, якая стаіць у крузе, павінна адгадаць, хто спяваў. Хто адгадае, той  становіцца Машай. Калі гэта хлопчык, то дзеці спяваюць: “Саша”.

Заінька

Мэта: развіваць увагу, спрыт, каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.

Апісанне гульні: дзеці бяруцца за рукі і ўтвараюць круг. У сярэдзіне -заінька. Усе спяваюць:

Заінька бялюсенькі,

Заінька шарусенькі!

Праскачы у дзірачку

Ды не пабі спіначку!

На гэтыя словы зайчык імкнецца выскачыць з круга, але дзеці не пускаюць і хутка прысядаюць, як толькі ён набліжаецца да каго-небудзь з іх. Пасля гэтага дзеці спяваюць далей:

Заінька, павярніся,

Шэранькі, павярніся!

Тупні ножкай, паскачы

Ды ў далоні запляшчы!

Пры заканчэнні песні ўсе павінны запляскаць у далоні. Гэтым момантам карыстаецца зайка: ён хапае каго-небудзь з дзяцей і хутка становіцца на яго месца. Той, хто застаўся без месца, павінен выконваюць ролю заінькі.

Правілы гульні: пры пабліжэнні заінькі ігракі павінны хутка ўзяцца за

рукі, калі яны не паспеюць зрабіць гэтага, той, да каго дакрануўся зайчык,

займае яго месца.

Лясь, лясь, уцякай!

Мэта: удасканальваць навыкі бегу, мяняючы тэмп і напрамак; развіваць спрыт, хуткасць.

Апісанне гульні: дзеці ходзяць па пляцоўцы, збіраюць кветкі, плятуць вянкі. Некалькі дзяцей выконваюць ролю конікаў, яны стаяць у баку на некаторай адлегласці ад дзяцей. На словы:

Лясь, лясь, уцякай!

Цябе коні стопчуць.

А я коней не баюся

Па дарозе пракачуся.

Дзеці ўцякаюць, конікі скачуць на палачцы і імкнуцца дагнаць іх.

Пры паўторы гульні дзеці і конікі мяняюцца ролямі.

Правілы гульні: уцякаць патрэбна толькі пасля слова «пакачуся»; ігрок, якога дагоніць конік, часова выбывае з гульні.

Прэла-гарэла

Мэта: садзейнічае развіццю ўвагі, назіральнасці, інтуіцыі.

Месца правядзення: пляцоўка, зала.

Інвентар: набор невялікіх прадметаў (рознакаляровыя кубікі, шышкі).

Апiсанне гульні: вядучы ў розных месцах хавае прадметы, гаворачы пры гэтым:

Прэла-гарэла,

За мора ляцела,

А як прыляцела,

Дык недзе і села.

Хто першы знойдзе,

Той сабе возьме!

Пасля гэтых слоў усе разбягаюцца па пляцоўцы і шукаюць схаваныя прадметы. Хто знойдзе больш за усіх, той і выйграў. Гульцы пачынаюць шукаць прадметы толькі пасля таго, як сказаны ўсе словы. У той час, калі вядучы хавае прадметы, усе павінны стаяць спіной да яго з заплюшчанымі вачыма.

ДРУГАЯ МАЛОДШАЯ  ГРУПА

Надзейка

Мэта: практыкаваць ва ўменні ўзгадняць рухі са словамі песні; развіваць пачуцце сяброўства; выхоўваць калектывізм.

Правілы: дзеці павінны дакладна выконваць дзеянні, якія паказвае Надзейка.

Змест: па лічылцы дзеці выбіраюць Надзейку. Астатнія становяцца ў круг і загадваюць:

Ты, Надзейка, раскажы,

Спрытна ўсім нам пакажы,

Як бабулі скачуць.

Надзейка выконвае танцавальныя рухі і адказвае:

Вось так. Вось так –

Так бабулі скачуць.

Дзеці загадваюць:

Ты, Надзейка, раскажы,

Спрытна ўсім нам пакажы.

Як сяброўкі скачуць.

Надзейка танцуе і адказвае:

Вось так. Вось так –

Так сяброўкі скачуць

Дзеці загадваюць:

Ты, Надзейка, раскажы,

Спрытна ўсім нам пакажы.

Як козлікі скачуць.

Надзейка адказвае:

Вось так. Вось так –

Так козлікі скачуць.

Потым яна запрашае скакаць усіх дзяцей разам з ею.

Грушка

Мэта: ўдасканальваць навыкі бегу з выкрутамі, уменне хутка арыентавацца ў наваколле.

Апісанне гульні: дзеці ўтвараюць круг, у сярэдзіне якога знаходзіцца дзяўчынка ці хлопчык. Гэта і ёсць «грушка». Дзеці ідуць у карагодзе вакол грушкі і спяваюць:

Мы пасадзім грушку усе, усе,

Няхай наша грушка расце, расце.

Вырасці ты, грушка, вось такой вышыні,

Распусціся, грушка, вось такой шырыні!

Расці, расці, грушка, ды у добры час.

Маленькая (iмя) паскачы для нас.

А ўжо наша грушка распусцілася,

А наша (iмя) зажурылася.

А мы тую грушку весяліць будзем.

І ад нашай грушкі  уцякаць будзем.

Правiлы гульнi: на апошнія два словы дзеці разбягаюцца, а “грушка” ловіць. Дзеці павінны выконваць танцавальныя рухі па зместу песні.

Вожык і мышы

Мэта: развіваць слухавую увагу, пачуццё мовы, уменне карыстацца рознай сілай голасу, цікавасць да беларускай спадчыны.

Апiсанне гульнi: па лічылцы выбіраюцца “вожык” і “мышы” (2-3). Астатнія дзеці становяцца ў кола і ідуць управа, а “вожык” ідзе ўлева. “Мышы” знаходзяцца па-за колам. Дзеці прыгаворваюць:

Бяжыць вожык – тупу-туп!

Сам калючы, востры зуб!

Вожык, вожык, ты куды?

Ад якой бяжыш бяды?

Спыняюцца. Прагаворваюць цішэй:

Вожык ножкамі туп-туп!

Вожык вочкамі луп-луп!

Навакол пануе ціш,

Вожык чуе ў лісці мыш.

“Вожык” ходзіць у коле, прыслухоўваецца. Дзеці гучна кажуць:

Бяжы, бяжы, вожык!

Не шкадуй ты ножак!

Ты лаві сабе мышэй,

Не чапай другіх дзяцей! 

Правiлы гульнi: вымавіўшы апошнія словы, дзеці падымаюць у двух месцах рукі, утвараючы “вароты”. Вожык выбягае праз іх, пры гэтым стараецца злавіць каго-небудзь з “мышэй”.Тыя бегаюць дзе хочуць, пралазяць пад рукамі дзяцей. “Вожык” можа трапіць у кола толькі праз “вароты”.

Адгадай, чый галасок

Мэта: развіваць увагу на слых, памяць.

Апісанне гульні: дзеці ўтвараюць круг. Адзін з ігракоў становіцца пасярэдзіне яго і закрывае вочы. Дзеці гавораць:

Сталі ў круг, і – раз! два! тры!

Павярнуліся, сябры!

На апошнія словы ўсе паварочваюцца вакол сябе і спяваюць:

А як скажам - скок, скок, скок...

Словы «скок, скок, скок» — спявае ці гаворыць той, каму загадзя

прапанаваў выхавальнік.

«Адгадай, чый галасок?» - Гэтыя словы спяваюць усе дзеці.

Дзіця, што стаіць у цэнтры з закрытымі вачамі, павінна адгадаць, хто праспяваў словы «скок, скок, скок». Той, каго пазналі, ідзе на сярэдзіну круга.

Літаратура

1. Беларускія гульні у дзіцячым садзе./ Склад. З.І. Ермакова, В.М. Шабека. -Мн.,1985.

2. Дзіцячы фальклор./ Склад. Г.А. Барташэвіч.- Мн., 1972.

3. Старжынская Н.С. Сябруем і гуляем разам. – Мн.,1994.